Mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance – Ưu nhược điểm

Mô hình giao tiếp xoắn ốc như một bước ngoặt quan trọng trong tư duy truyền thông hiện đại, vì nó cho phép chúng ta nhìn thấy cách kỹ năng giao tiếp phát triển theo từng lớp trải nghiệm, và điều này phản ánh đúng bản chất tiến hóa liên tục của hành vi con người. Tuy nhiên, điều làm mô hình này trở nên nổi bật nằm ở khả năng mô tả sự tích lũy tự nhiên của tri thức giao tiếp, vốn không vận hành theo đường thẳng mà mở rộng qua từng vòng xoắn, và cách tiếp cận ấy giúp người học hiểu vì sao mọi tương tác đều chịu ảnh hưởng từ quá khứ. Do vậy, mô hình mang lại góc nhìn thực tiễn cho những ai đang nghiên cứu về tác động của ký ức và bối cảnh lên diễn giải thông điệp.

Mô hình giao tiếp xoắn ốc là gì? 

Mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance được hiểu như một cách tiếp cận mô tả quá trình giao tiếp luôn mở rộng dần theo thời gian và phản ánh sự tích lũy kinh nghiệm của mỗi cá nhân, và mô hình này nhấn mạnh rằng con người không bao giờ giao tiếp theo một đường thẳng mà liên tục điều chỉnh cách diễn đạt dựa trên ký ức, nhận thức và bối cảnh mới. 

Hơn nữa, mô hình cho rằng sự phát triển trong giao tiếp diễn ra giống chuyển động xoắn ốc, tức là mỗi thông điệp đều chịu ảnh hưởng của thông điệp trước đó, do vậy năng lực giao tiếp không ngừng mở rộng khi con người tương tác nhiều hơn. Tuy nhiên, sự tích lũy trải nghiệm cũng khiến việc giải mã thông điệp trở nên phức tạp vì mỗi cá nhân mang theo hệ quy chiếu riêng trong từng cuộc đối thoại.

Mô hình này được xem là nền tảng khi phân tích sự thay đổi hành vi giao tiếp, đặc biệt trong môi trường số nơi thông tin liên tục được điều chỉnh theo phản hồi nhanh từ người dùng. Mặc dù không đưa ra cấu trúc thành phần cụ thể như nhiều mô hình tuyến tính, mô hình xoắn ốc vẫn có giá trị thực tiễn vì thể hiện cách con người học và thích nghi sau mỗi trải nghiệm giao tiếp. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng mô hình này cần được diễn giải linh hoạt khi áp dụng vào giao tiếp online vì mức độ tương tác nhanh có thể khiến quá trình tích lũy diễn ra lệch nhịp.

Bối cảnh của mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance

Frank Dance quan sát rằng mỗi lần giao tiếp đều chịu ảnh hưởng mạnh từ trải nghiệm trước đó, và ông muốn mô tả cách kinh nghiệm cá nhân mở rộng theo thời gian giống chuyển động xoắn ốc. Tuy nhiên, ông cũng nhận thấy sự phát triển này không diễn ra theo nhịp đều, vì mỗi cá nhân có lịch sử và nhịp tương tác khác nhau nên quá trình tích lũy mang tính rất riêng.

Trong bối cảnh truyền thông những năm 1960 chuyển hướng mạnh sang nghiên cứu hành vi, Dance đã tìm cách xây dựng mô hình thể hiện sự tăng trưởng từng lớp trong giao tiếp, và ông nhận ra rằng không có thông điệp nào đứng độc lập khỏi thời điểm hay kinh nghiệm trước đó. Mô hình xoắn ốc ra đời từ chính sự quan sát này, do vậy nó phản ánh tiến trình học hỏi tự nhiên của con người khi tương tác trong đời sống hàng ngày. Tuy nhiên, Dance cũng nhấn mạnh rằng giao tiếp luôn chịu tác động của bối cảnh xã hội nên chuyển động xoắn ốc không chỉ phụ thuộc vào cá nhân mà còn vào môi trường xung quanh.

Ngày nay, nhiều nhà nghiên cứu xem câu chuyện hình thành mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance như minh chứng cho cách tư duy động về truyền thông, và mô hình này vẫn được sử dụng rộng rãi trong phân tích hành vi người dùng. Do vậy, mô hình tiếp tục giữ giá trị khi giải thích cách con người mở rộng năng lực giao tiếp qua từng trải nghiệm.

Yếu tố “mở rộng xoắn ốc” phản ánh điều gì về sự phát triển kỹ năng giao tiếp của con người theo thời gian?

Yếu tố “mở rộng xoắn ốc” phản ánh sự tiến bộ tự nhiên của kỹ năng giao tiếp khi con người tích lũy thêm trải nghiệm, và ý tưởng này cho thấy mỗi thông điệp mới luôn chịu ảnh hưởng từ kinh nghiệm trước đó nên năng lực diễn đạt và tiếp nhận tăng dần theo thời gian. Do vậy, sự mở rộng ấy mô tả một hành trình phát triển liên tục, nơi mỗi vòng xoắn đại diện cho khả năng hiểu sâu hơn, diễn giải tốt hơn và điều chỉnh thông điệp chính xác hơn. Tuy nhiên, Dance cũng cho rằng quá trình này không diễn ra đồng đều vì mỗi cá nhân có nhịp học hỏi khác nhau và bối cảnh giao tiếp luôn thay đổi.

Trong cách giải thích của ông, “mở rộng xoắn ốc” không chỉ mô tả sự tăng trưởng kỹ năng mà còn phản ánh khả năng thích nghi trước những môi trường giao tiếp mới, và sự thích nghi ấy thể hiện rõ khi con người biết điều chỉnh thông điệp dựa trên phản hồi từ người khác. Dữ liệu nghiên cứu sau này cho thấy hơn 70% người trưởng thành cải thiện khả năng giao tiếp nhờ tích lũy trải nghiệm xã hội, và điều này phù hợp với quan sát của Dance về sự phát triển theo lớp. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng sự mở rộng này có thể bị chậm lại nếu cá nhân thiếu cơ hội tương tác hoặc bị giới hạn bởi định kiến cũ.

Vì sao mô hình của Frank Dance nhấn mạnh yếu tố trải nghiệm quá khứ, và điều này ảnh hưởng thế nào đến diễn giải thông điệp?

Frank Dance tin rằng mọi hành vi giao tiếp đều dựa trên nền tảng kinh nghiệm đã tích lũy, và kinh nghiệm ấy tạo nên khung tham chiếu giúp cá nhân hiểu, chọn lọc và phản hồi thông điệp hiệu quả hơn. Ông cho rằng không ai bước vào cuộc trò chuyện với tâm trí trống rỗng, vì ký ức cũ luôn định hướng cách ta cảm nhận và suy luận trong từng lát cắt giao tiếp. Tuy nhiên, chính sự hiện diện của trải nghiệm quá khứ cũng khiến mỗi người tiếp nhận thông điệp theo cách khác nhau dù cùng một nội dung.

Khi áp dụng vào phân tích thực tế, yếu tố trải nghiệm quá khứ giải thích tại sao hai người có thể hiểu một thông điệp theo hai hướng trái ngược, và sự khác biệt này xuất hiện vì họ dùng khung tri thức và cảm xúc đã hình thành từ trước để đánh giá ý nghĩa của lời nói. Do vậy, trải nghiệm cũ có thể mở rộng khả năng diễn giải nếu nó phong phú, nhưng cũng có thể tạo thành rào cản nếu nó chứa nhiều định kiến. 

Yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến diễn giải thông điệp vì nó quyết định cách người nghe mã hóa, gắn nghĩa và phản ứng trong bối cảnh đang diễn ra. Tuy nhiên, trải nghiệm quá khứ không phải bất biến, vì sự tương tác mới có thể mở rộng vòng xoắn và tạo ra cách hiểu chính xác hơn. Do vậy, việc ý thức về ảnh hưởng này giúp nhà truyền thông xây dựng thông điệp phù hợp hơn với từng nhóm người nghe.

Hạn chế của mô hình giao tiếp xoắn ốc

Không đưa ra cấu trúc thành phần rõ ràng, vì mô hình chủ yếu mang tính mô tả nên khó áp dụng khi cần phân tích kỹ thuật trong các nghiên cứu đòi hỏi sự đo lường cụ thể. Tuy nhiên, hạn chế này không làm mô hình mất giá trị mà khiến nó khó sử dụng trong các hệ thống đào tạo cần khung chuẩn. Mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance cũng thiếu cơ chế đánh giá mức độ ảnh hưởng giữa các vòng xoắn nên đôi khi việc áp dụng trở nên cảm tính.

Mô hình gặp một hạn chế khác khi không giải thích được nhịp điệu giao tiếp quá nhanh của người dùng hiện nay, và sự gia tăng tốc độ phản hồi khiến quá trình tích lũy kinh nghiệm không còn tuyến tính như quan sát ban đầu. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng việc mô hình không đề cập đến tác động của công nghệ khiến nó khó mô tả hành vi người dùng trên mạng xã hội, nơi thông tin có thể thay đổi chỉ trong vài giây. 

Ngoài ra, mô hình chưa tính đến sự bất đối xứng quyền lực trong giao tiếp, vì người có vị thế cao thường tạo áp lực khiến vòng xoắn không phát triển tự nhiên. Tuy nhiên, sự thiếu vắng yếu tố tâm lý xã hội khiến mô hình khó áp dụng trong môi trường doanh nghiệp phức tạp. Do vậy, mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance vẫn mang tính nền tảng nhưng cần kết hợp với các mô hình bổ trợ để phân tích sâu những bối cảnh nhiều tầng tác động.

Kết luận

Khi đánh giá tác động của Mô hình giao tiếp xoắn ốc của Frank Dance trong thực tiễn, tôi luôn nhận thấy rằng sức mạnh của mô hình nằm ở khả năng giúp mỗi cá nhân hiểu rõ hành trình phát triển kỹ năng giao tiếp của chính mình, và mô hình này tạo ra một nền tảng vững chắc để giải thích sự khác biệt trong cách con người diễn giải thông điệp. Tuy nhiên, mô hình cũng nhấn mạnh rằng mọi bước tiến đều dựa trên trải nghiệm cũ nên việc cải thiện kỹ năng phụ thuộc nhiều vào việc mở rộng vòng xoắn bằng tương tác chất lượng. Do vậy, mô hình không chỉ mô tả quá trình mà còn định hướng cách con người có thể tiến bộ.

Khi truyền thông ngày càng đa dạng và phức tạp, mô hình xoắn ốc nhắc chúng ta rằng giao tiếp không bao giờ dừng lại, và sự phát triển diễn ra theo từng lớp trải nghiệm chồng lên nhau. Tuy nhiên, chính sự liên tục ấy giúp cá nhân thích nghi tốt hơn trước những yêu cầu mới của môi trường thông tin. Do vậy, mô hình vẫn giữ vai trò quan trọng trong nghiên cứu, đào tạo và ứng dụng thực tiễn.