Giải mã lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông

Last updated on 23 December, 2025

Lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông từ lâu đã được xem như một mô hình quan trọng giúp giải thích cách thông tin lan truyền trong xã hội và vì sao công chúng không chịu tác động trực tiếp từ truyền thông đại chúng. Mô hình này xuất hiện khi các nhà nghiên cứu nhận ra rằng con người thường dựa vào những cá nhân đáng tin cậy để diễn giải thông tin trước khi hình thành quan điểm cuối cùng. Nhờ hiểu dòng chảy hai bước, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu có thể xác định đúng vai trò của người dẫn dắt dư luận và tối ưu hóa chiến lược lan tỏa thông tin một cách hiệu quả, có kiểm soát và phù hợp với biến động của môi trường truyền thông số.

Lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông là gì? 

Lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông được hiểu như một mô hình giải thích cách thông điệp lan truyền qua hai tầng ảnh hưởng rõ rệt trong xã hội. Mô hình này cho rằng công chúng không tiếp nhận thông tin trực tiếp từ phương tiện truyền thông đại chúng mà thường chịu tác động từ một nhóm trung gian có ảnh hưởng. Do vậy, vai trò của những người dẫn dắt dư luận trở nên đặc biệt quan trọng trong việc định hình nhận thức và quyết định của người nghe dù môi trường truyền thông đã thay đổi mạnh mẽ.

Nhóm trung gian này gồm những cá nhân am hiểu, có uy tín và kết nối rộng. Họ tiếp nhận thông tin đầu tiên từ truyền thông rồi diễn giải theo cách riêng trước khi chia sẻ lại cho cộng đồng. Tuy nhiên, quá trình này không chỉ mang tính lan truyền mà còn mang tính sàng lọc khi người dẫn dắt dư luận chọn lựa thông tin phù hợp để truyền tải. Nhiều nghiên cứu gần đây ghi nhận rằng nhóm này vẫn duy trì sức ảnh hưởng khá ổn định trên các nền tảng số vì người dùng có xu hướng tin vào nguồn thông tin quen thuộc.

Khi bước vào truyền thông số, mô hình tiếp tục cho thấy giá trị vì hành vi người dùng vẫn dựa nhiều vào sự tin cậy. Lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông giúp doanh nghiệp hiểu cách thông điệp được nhân rộng thông qua các cá nhân có sức ảnh hưởng mạnh trên mạng xã hội. Tuy nhiên, sự đa dạng của nền tảng số khiến dòng chảy thông tin trở nên phức tạp hơn vì nhiều nguồn tác động. 

Câu chuyện hình thành lý thuyết dòng chảy hai bước

Câu chuyện hình thành lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông bắt nguồn từ bối cảnh chính trị – xã hội đầy biến động tại Hoa Kỳ vào thập niên 1940 khi các nhà nghiên cứu muốn hiểu rõ vì sao truyền thông đại chúng không tác động trực tiếp lên hành vi cử tri như nhiều mô hình tuyến tính từng khẳng định. 

Paul Lazarsfeld, Bernard Berelson và Hazel Gaudet đã thực hiện nghiên cứu nổi tiếng The People’s Choice trong cuộc bầu cử tổng thống năm 1940 và phát hiện rằng con người chịu ảnh hưởng mạnh hơn từ những người quen đáng tin cậy. Tuy nhiên, điều thú vị là phát hiện này xuất hiện trong quá trình quan sát thực tế khi đội nghiên cứu nhận thấy cử tri thường tham khảo ý kiến người khác trước khi đưa ra lựa chọn dù họ tiếp xúc với truyền thông hằng ngày.

Kết quả nghiên cứu dẫn đến sự thay đổi lớn trong tư duy vì nó cho thấy vai trò của nhóm trung gian có ảnh hưởng quan trọng hơn nhiều so với tưởng tượng. Những “người dẫn dắt dư luận” không chỉ tiếp nhận và phân tích thông tin mà còn diễn giải theo cách giúp cộng đồng dễ tiếp cận hơn. Tuy nhiên, chính sự tương tác xã hội này mới là yếu tố quyết định hướng suy nghĩ của công chúng. 

Sau khi công bố, mô hình đã nhanh chóng trở thành nền tảng cho nhiều nghiên cứu về ảnh hưởng xã hội và tiếp tục phát triển mạnh trong thời đại mạng xã hội vì hành vi người dùng vẫn tuân theo quy luật tin vào nguồn quen thuộc.

Những phản biện xoay quanh lý thuyết 

Những phản biện xoay quanh lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông xuất hiện khá sớm vì nhiều học giả cho rằng mô hình này đơn giản hóa quá trình tiếp nhận thông tin. Họ cho rằng công chúng không chỉ phụ thuộc vào người dẫn dắt dư luận vì nhiều cá nhân vẫn tiếp xúc trực tiếp với phương tiện truyền thông và tự hình thành quan điểm. Tuy nhiên, mức độ tác động của người ảnh hưởng vẫn là yếu tố khiến mô hình được xem xét trong nhiều nghiên cứu. 

Nhóm phản biện thứ hai tập trung vào sự thay đổi hành vi truyền thông khi công nghệ phát triển. Họ cho rằng môi trường số tạo ra cấu trúc ảnh hưởng đa tầng vì người dùng tương tác với nhiều nguồn cùng lúc. Tuy nhiên, chính sự đa tầng này lại làm lộ rõ vai trò của các điểm ảnh hưởng mạnh. Một số học giả cũng nhận định rằng việc mô hình hóa quá trình lan truyền thông tin qua hai bước khiến lý thuyết thiếu khả năng giải thích trường hợp công chúng tiếp nhận thông tin theo chiều ngang. 

Dù có nhiều phản biện, mô hình vẫn giữ vị trí quan trọng trong nghiên cứu truyền thông vì nó phản ánh vai trò của niềm tin xã hội trong quá trình tiếp nhận thông tin. Do vậy, các nhà nghiên cứu thường kết hợp lý thuyết này với các mô hình khác để giải thích hiện tượng truyền thông phức tạp hơn. Điều này cho thấy mô hình vẫn hữu ích khi được đặt trong bối cảnh rộng hơn.

Tranh cãi với các lý thuyết khác

Tranh cãi giữa lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông và hai mô hình đối lập – dòng chảy một bước và dòng chảy đa bước – xuất phát từ cách mỗi lý thuyết mô tả quyền lực của truyền thông đối với công chúng. 

Lý thuyết dòng chảy một bước cho rằng truyền thông tác động trực tiếp lên nhận thức như “mũi kim tiêm ý thức”, trong khi dữ liệu thực nghiệm lại cho thấy sự ảnh hưởng gián tiếp thông qua những người trung gian đáng tin cậy. Tuy nhiên, những người ủng hộ mô hình một bước cho rằng truyền thông vẫn có khả năng gây tác động tức thời trong các tình huống khẩn cấp hoặc khi thông tin lặp lại liên tục. Điều này tạo ra tranh luận kéo dài nhiều thập kỷ vì các kết quả nghiên cứu thường phụ thuộc vào bối cảnh xã hội.

Khi công nghệ phát triển, các học giả cho rằng mô hình hai bước không còn đủ mạnh để giải thích dòng chảy thông tin trên nền tảng số vì công chúng tiếp xúc với nhiều nguồn cùng lúc. Do vậy, lý thuyết dòng chảy đa bước ra đời để mô tả quá trình ảnh hưởng phức tạp và phân tầng hơn. Mô hình đa bước nhấn mạnh rằng người dùng có thể vừa bị tác động trực tiếp từ truyền thông, vừa chịu ảnh hưởng từ những nhóm trung gian khác nhau, khiến đường đi của thông tin trở nên khó đoán hơn. Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu vẫn chỉ ra rằng lõi của mô hình hai bước còn tồn tại vì niềm tin cá nhân vẫn đóng vai trò quyết định trong việc lan truyền thông tin.

Những hạn chế lớn nhất của lý thuyết dòng chảy hai bước khi áp dụng vào môi trường truyền thông số? 

Những hạn chế lớn nhất của lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông xuất hiện rõ khi người dùng tiếp nhận thông tin từ nhiều nguồn cùng lúc thay vì chỉ phụ thuộc vào người dẫn dắt dư luận. Môi trường số tạo ra quá nhiều điểm chạm khiến quy trình truyền tải không còn đi theo hai tầng đơn giản. Tuy nhiên, nhiều tổ chức vẫn dựa vào mô hình này vì tính dễ hiểu dù dòng chảy thực tế đã thay đổi mạnh. 

Một hạn chế khác đến từ việc thuật toán trên nền tảng số tạo ra luồng thông tin cá nhân hóa khiến người dùng chịu ảnh hưởng từ nhiều nhóm khác nhau. Do vậy, các trung gian không còn giữ vai trò độc tôn giống thời truyền thông đại chúng. Quá trình lan truyền trở nên khó đoán vì mỗi người dùng có thể trở thành một điểm ảnh hưởng nhỏ. Tuy nhiên, điều này cũng làm giảm độ chính xác của mô hình khi muốn xác định trọng tâm lan tỏa. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng người dùng thường tiếp nhận thông tin trực tiếp từ nền tảng mà không chờ diễn giải từ người có ảnh hưởng.

Ngoài ra, mô hình hạn chế trong việc giải thích hiện tượng lan truyền ngang xảy ra với tốc độ rất cao trên mạng xã hội. Nội dung có thể lan rộng ngay lập tức nhờ hiệu ứng chia sẻ nên vai trò của trung gian suy giảm trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng ảnh hưởng xã hội vẫn tồn tại dù cấu trúc dòng chảy đã thay đổi. 

Liệu mạng xã hội có làm cho người dẫn dắt dư luận trở nên mạnh hơn hay dễ bị thay thế hơn?

Vị thế của người dẫn dắt dư luận vừa mạnh hơn, vừa dễ bị thay thế hơn tùy theo cách họ tạo ra giá trị. Người dẫn dắt dư luận mạnh hơn vì mạng xã hội khuếch đại tốc độ lan truyền và tạo điều kiện để họ tiếp cận cộng đồng rộng lớn với chi phí thấp. Tuy nhiên, sức mạnh này chỉ duy trì khi họ giữ được uy tín vì mức độ tương tác cao không đồng nghĩa với mức độ tin cậy bền vững.  

Ở chiều ngược lại, họ cũng dễ bị thay thế hơn vì mạng xã hội tạo ra hàng nghìn điểm ảnh hưởng mới mỗi ngày. Bất kỳ cá nhân nào cũng có thể trở thành người dẫn dắt dư luận nếu nội dung của họ chạm đúng nhu cầu công chúng. Tuy nhiên, điều này khiến cấu trúc ảnh hưởng trở nên phân mảnh vì quyền lực không còn tập trung vào một nhóm người rõ ràng như trước đây. Nhiều dữ liệu gần đây cho thấy người dùng có xu hướng tin vào cộng đồng nhỏ thay vì những người nổi tiếng có lượng theo dõi lớn. \

Tổng thể, mạng xã hội vừa củng cố vai trò của người dẫn dắt dư luận, vừa làm cho họ trở nên dễ thay thế khi niềm tin công chúng thay đổi nhanh chóng. Tuy nhiên, vị thế của họ vẫn quan trọng vì công chúng tiếp tục tìm kiếm nguồn tin đáng tin cậy giữa lượng thông tin khổng lồ trên nền tảng số. Do vậy, người dẫn dắt dư luận bền vững nhất là những người có chuyên môn rõ ràng, phong cách nhất quán và khả năng tạo dựng niềm tin lâu dài.

Kết bài

Lý thuyết dòng chảy hai bước trong truyền thông vẫn giữ nguyên giá trị khi giải thích vai trò của ảnh hưởng xã hội trong quá trình lan truyền thông tin dù môi trường truyền thông đã thay đổi mạnh. Mạng xã hội tạo ra nhiều điểm chạm mới nhưng hành vi con người vẫn dựa vào niềm tin và những nguồn thông tin quen thuộc. Vì vậy, hiểu và vận dụng đúng mô hình này giúp doanh nghiệp tạo ra thông điệp thuyết phục hơn, quản lý khủng hoảng hiệu quả hơn và xây dựng chiến lược truyền thông phù hợp hơn với hành vi người dùng hiện đại. Đây là nền tảng quan trọng để tối ưu hóa tác động của thông tin trong kỷ nguyên số đầy cạnh tranh và biến động.