Quản lý phạm vi và tùy chỉnh trong dự án MES

Last updated on 3 November, 2025

Việc triển khai Hệ thống Điều hành Sản xuất (MES – Manufacturing Execution System) là một bước chuyển đổi số quan trọng, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Thành công của dự án MES phụ thuộc rất lớn vào hai yếu tố then chốt: Xác định và Quản lý Phạm vi (Scope Definition and Management) rõ ràng ngay từ đầu và Quản lý Sự tùy chỉnh (Customization) chặt chẽ trong quá trình triển khai.

Quản lý Phạm vi (Scope Definition) dự án MES: Nền tảng thành công

Quản lý phạm vi là quá trình phát triển mô tả chi tiết về dự án và sản phẩm (hệ thống MES) sẽ được triển khai. Một phạm vi được xác định rõ ràng là tấm bản đồ giúp đội dự án đi đúng hướng, tránh lãng phí nguồn lực và nguy cơ “Scope Creep” (phạm vi bị mở rộng không kiểm soát).

Các bước xác định phạm vi cốt lõi:

• Thu thập Yêu cầu (Collect Requirements):
  • Phân tích Hiện trạng (As-Is): Hiểu rõ các quy trình sản xuất, điểm nghẽn, và vấn đề hiện tại.
  • Xác định Mục tiêu Tương lai (To-Be): Định nghĩa rõ ràng các mục tiêu kinh doanh (ví dụ: Tăng OEE 10%, Giảm phế phẩm 5%, Rút ngắn chu kỳ sản xuất) và các quy trình sẽ được MES hỗ trợ.
  • Phân tích Khoảng cách (Gap Analysis): So sánh giữa hệ thống MES tiêu chuẩn (Out-of-the-Box) và các yêu cầu nghiệp vụ thực tế của doanh nghiệp để xác định các khu vực cần tùy chỉnh.
• Xây dựng Bản Mô tả Phạm vi (Scope Statement):
  • Tài liệu hóa chi tiết các tính năng và chức năng của MES sẽ được triển khai (ví dụ: Quản lý Lệnh Sản xuất, Thu thập dữ liệu thời gian thực, Quản lý Chất lượng, Theo dõi OEE).
  • Xác định rõ ràng các hạng mục nằm ngoài phạm vi (Out-of-Scope): Điều này cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa Scope Creep (ví dụ: Tích hợp với hệ thống ERP cấp độ tài chính chi tiết, các báo cáo không liên quan đến sản xuất).
  • Liệt kê các Sản phẩm bàn giao (Deliverables), các Giả định (Assumptions) và Ràng buộc (Constraints) của dự án.
• Phê duyệt Phạm vi: Đảm bảo sự đồng thuận và phê duyệt chính thức từ tất cả các bên liên quan, đặc biệt là Ban Lãnh đạo và Người dùng cuối.

Tầm quan trọng của Phạm vi rõ ràng

Ghi nhớ: Phạm vi rõ ràng giúp dự án đi đúng hướng, là cơ sở để đo lường thành công và kiểm soát thay đổi. Thiếu phạm vi rõ ràng là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến sự thất bại của các dự án phần mềm lớn.

Quản lý Sự Tùy chỉnh (Customization) của Dự án MES

MES là hệ thống có khả năng cấu hình (Configuration) rất cao, nhưng đôi khi việc tùy chỉnh (Customization) vẫn là cần thiết để phù hợp với đặc thù sản xuất. Customization là việc viết thêm mã nguồn (code) hoặc thay đổi sâu vào kiến trúc phần mềm, khác với Configuration (chỉ là thiết lập các thông số có sẵn). Quản lý tùy chỉnh là một nghệ thuật kiểm soát rủi ro.

Lựa chọn chiến lược tùy chỉnh

• Ưu tiên Cấu hình (Configuration over Customization):
  • Tận dụng tối đa các chức năng tiêu chuẩn của MES.
  • Chỉ sử dụng cấu hình để điều chỉnh giao diện, luồng dữ liệu, và quy tắc nghiệp vụ.
  • Lợi ích: Chi phí thấp hơn, thời gian triển khai nhanh hơn, dễ dàng nâng cấp (Upgrade) trong tương lai.
• Hạn chế Customization:
  • Chỉ tùy chỉnh khi quy trình sản xuất là độc nhất và tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội không thể thay thế.
  • Mọi yêu cầu tùy chỉnh phải được xem xét kỹ lưỡng về lợi ích kinh doanh (Business Value) so với chi phí và rủi ro (Cost & Risk).

Quy trình kiểm soát Tùy chỉnh (Customization Management)

• Quy trình Yêu cầu Thay đổi (Change Request – CR):
  • Mọi yêu cầu tùy chỉnh phải được lập thành văn bản (CR), mô tả chi tiết yêu cầu, lý do, tác động đến phạm vi, và lợi ích.
  • Bắt buộc phải có sự đánh giá và phê duyệt của Ban Quản lý Dự án (PMO) và Chủ sở hữu Quy trình (Process Owner) trước khi thực hiện.
• Phân loại Mức độ Ưu tiên:
  • Phân loại tùy chỉnh thành các nhóm: Bắt buộc (Pháp lý/An toàn), Quan trọng (Lợi ích kinh doanh cao), và Mong muốn (Nice-to-have).
  • Chỉ ưu tiên triển khai các tùy chỉnh Bắt buộc và Quan trọng.
• Quản lý Tài liệu và Phiên bản (Documentation and Version Control):
  • Tất cả code tùy chỉnh phải được tài liệu hóa rõ ràng, lưu trữ trên hệ thống kiểm soát phiên bản (Version Control System).
  • Điều này giúp đội ngũ bảo trì có thể hiểu và quản lý các thay đổi, cũng như thuận tiện cho việc nâng cấp hệ thống sau này.
• Kiểm thử Chặt chẽ:
  • Tất cả các module bị tùy chỉnh phải được kiểm thử đơn vị (Unit Test) và kiểm thử tích hợp (Integration Test) kỹ lưỡng để đảm bảo không phá vỡ các chức năng tiêu chuẩn khác của hệ thống.

Kết luận

Thành công của dự án MES nằm ở khả năng cân bằng giữa việc áp dụng một hệ thống tiêu chuẩn với việc thích ứng theo nhu cầu đặc thù của nhà máy. Xác định Phạm vi cung cấp một giới hạn an toàn và một tầm nhìn chung. Quản lý Tùy chỉnh là cơ chế kiểm soát rủi ro, đảm bảo rằng mọi thay đổi đều mang lại giá trị thực, không làm dự án đi chệch hướng về thời gian, chi phí, hoặc khả năng bảo trì. Bằng cách thực hiện nghiêm túc hai quy trình này, doanh nghiệp sẽ tối đa hóa được lợi ích của MES và đạt được mục tiêu chuyển đổi số trong sản xuất.

Bạn có muốn tìm hiểu chi tiết hơn về các công cụ và kỹ thuật cụ thể để thu thập yêu cầu và kiểm soát Scope Creep trong dự án MES không?