Phương pháp bình quân gia quyền là gì?

Last updated on 13 March, 2025

Trong quản lý hàng tồn kho, việc xác định giá trị hàng hóa một cách chính xác và hiệu quả đóng vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh. Phương pháp bình quân gia quyền (Weighted Average Cost – WAC) là một trong những phương pháp phổ biến giúp doanh nghiệp tính toán chi phí hàng tồn kho và giá vốn hàng bán (COGS) một cách đơn giản, nhất quán.

Với cơ chế tính giá dựa trên trung bình cộng của các đơn hàng nhập kho, phương pháp này mang lại nhiều lợi ích về mặt quản lý và kế toán, đặc biệt với các doanh nghiệp có số lượng hàng hóa lớn và biến động giá thường xuyên.

Phương pháp bình quân gia quyền là gì?

Phương pháp bình quân gia quyền là một công cụ quan trọng trong quản trị hàng tồn kho, đặc biệt là trong việc tính giá trị hàng tồn kho và giá vốn hàng bán (COGS). Cách tính toán này giúp doanh nghiệp có được một cách tiếp cận hợp lý và được chấp nhận rộng rãi để xử lý các vấn đề phát sinh khi mua hàng tồn kho ở nhiều mức giá khác nhau trong suốt kỳ kế toán. Phương pháp này chia tổng giá trị hàng tồn kho có sẵn để bán cho số lượng hàng tồn kho để ra chi phí trung bình trên mỗi đơn vị hàng tồn kho.

Công thức tính chi phí bình quân gia quyền như sau:

Trong đó:

• Giá bình quân gia quyền được tính bằng: Giá trị hàng tồn kho đầu kỳ + Giá trị hàng nhập trong kỳ.
• Tổng số lượng hàng tồn kho được tính bằng: Số lượng hàng tồn kho đầu kỳ + Số lượng hàng nhập vào trong kỳ.

Ví dụ, giá trị hàng tồn kho đầu kỳ của bạn là 500 triệu đồng và bạn đã thực hiện mua thêm 200 triệu đồng hàng hóa trong kỳ kế toán. Vào cuối kỳ, 700 sản phẩm được báo cáo là hàng tồn kho. Khí đó, Giá bình quân gia quyền = (500 triệu + 200 triệu) / 700 = 700 triệu / 700 = 1 triệu đồng trên một đơn vị trong hàng tồn kho.

Sử dụng hệ thống kiểm kê định kỳ hoặc kê khai thường xuyên ảnh hưởng thế nào đến phương pháp bình quân gia quyền?

Khi quản lý hàng tồn kho và xác định giá vốn hàng bán (COGS), các doanh nghiệp thường sử dụng một trong hai phương pháp: kiểm kê định kỳ hoặc kê khai thường xuyên. Hãy cùng xem xét từng hệ thống và cách chúng ảnh hưởng đến phương pháp bình quân gia quyền.

Hệ thống kiểm kê định kỳ

Trong hệ thống kiểm kê định kỳ, doanh nghiệp tiến hành kiểm kê vào cuối mỗi kỳ, chẳng hạn như hàng tháng hoặc hàng quý. Sau khi xác định số lượng hàng tồn kho cuối kỳ, doanh nghiệp sử dụng tổng giá trị hàng hóa để tính toán giá trị hàng tồn kho còn lại.

Phương pháp này chỉ cung cấp thông tin tổng quan về mức tồn kho và chi phí tại các thời điểm nhất định, thay vì cập nhật dữ liệu theo thời gian thực.

Hệ thống kê khai thường xuyên

Hệ thống kiểm kê liên tục ghi nhận liên tục hàng tồn kho và giá vốn hàng bán (COGS) trong suốt một kỳ nhất định. Phương pháp này cập nhật mức tồn kho và chi phí theo thời gian thực mỗi khi có giao dịch xảy ra, chẳng hạn như khi bán hàng hoặc mua hàng.

So với kiểm kê định kỳ, hệ thống kê khai thường xuyên cung cấp thông tin kịp thời và chính xác hơn về mức tồn kho và chi phí. Tuy nhiên, việc triển khai và duy trì hệ thống kiểm kê liên tục có thể tốn kém hơn vì nó đòi hỏi công nghệ tiên tiến và cập nhật giá bình quân gia quyền thường xuyên.

So sánh bình quân gia quyền với các phương pháp tính giá hàng tồn kho khác

Phương pháp bình quân gia quyền không phải là phương pháp duy nhất để xác định giá trị hàng tồn kho; phương pháp FIFO và LIFO cũng thường được sử dụng. Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng, vì vậy doanh nghiệp cần hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng.

Phương pháp Nhập trước – Xuất trước (FIFO)

Phương pháp FIFO giả định rằng các mặt hàng tồn kho cũ nhất sẽ được bán trước. Điều này có nghĩa là giá vốn hàng bán (COGS) phản ánh giá của các sản phẩm được mua sớm nhất, trong khi giá trị hàng tồn kho cuối kỳ phản ánh mức giá mới nhất.

Ưu điểm của FIFO:

• Tăng lợi nhuận trong thời kỳ lạm phát, vì các mặt hàng cũ hơn, có giá thấp hơn được ghi nhận vào COGS, dẫn đến chi phí thấp hơn và lợi nhuận cao hơn.
• Giá trị hàng tồn kho cuối kỳ cao hơn, do phản ánh chi phí mua gần đây hơn, thường cao hơn.
• Phù hợp với hàng hóa dễ hư hỏng (ví dụ: thực phẩm, dược phẩm), vì nó tuân theo nguyên tắc luân chuyển hàng hóa thực tế.

Nhược điểm của FIFO:

• Làm tăng thu nhập chịu thuế trong thời kỳ giá cả tăng cao, do COGS thấp hơn dẫn đến lợi nhuận cao hơn, kéo theo thuế cao hơn.
• Không phản ánh chính xác điều kiện thị trường hiện tại, đặc biệt khi giá cả thay đổi đáng kể kể từ khi hàng tồn kho cũ được mua.

Phương pháp Nhập sau – Xuất trước (LIFO)

Phương pháp LIFO giả định rằng các mặt hàng mới nhất trong kho sẽ được bán trước. Theo LIFO, giá vốn hàng bán (COGS) phản ánh chi phí của hàng hóa mua gần đây nhất, trong khi hàng tồn kho cuối kỳ chủ yếu bao gồm các mặt hàng cũ hơn, có giá thấp hơn.

Ưu điểm của LIFO:

• Giảm thuế trong thời kỳ lạm phát, do COGS dựa trên hàng hóa mới mua có giá cao hơn, làm giảm thu nhập chịu thuế.
• Phản ánh tốt hơn chi phí thị trường hiện tại trong COGS, vì các giao dịch bán hàng sử dụng giá của các lần mua gần nhất.

Nhược điểm của LIFO:

• Giá trị hàng tồn kho cuối kỳ bị đánh giá thấp, vì hàng tồn kho cũ hơn, có giá thấp hơn vẫn còn trên sổ sách, có thể làm sai lệch bảng cân đối kế toán.
• Không được phép theo IFRS, khiến LIFO chỉ có thể áp dụng cho doanh nghiệp tuân theo Chuẩn mực Kế toán GAAP của Hoa Kỳ.
• Có thể làm giảm lợi nhuận trong thời kỳ giá cả tăng cao, do COGS cao hơn.

Khi nào nên sử dụng từng phương pháp?

• Phương pháp bình quân gia quyền phù hợp với doanh nghiệp có khối lượng hàng hóa lớn, giá cả thường xuyên thay đổi, và muốn đơn giản hóa báo cáo tài chính. Phương pháp này cũng phù hợp với các công ty hoạt động quốc tế do tuân thủ chuẩn IFRS.
• FIFO lý tưởng cho các doanh nghiệp trong ngành hàng dễ hư hỏng như thực phẩm và dược phẩm. Nó cũng có lợi khi lạm phát xảy ra, nếu doanh nghiệp muốn báo cáo lợi nhuận cao hơn và giữ giá trị hàng tồn kho ở mức cao.
• LIFO thích hợp cho doanh nghiệp muốn giảm thu nhập chịu thuế trong thời kỳ lạm phát. Tuy nhiên, nó chỉ áp dụng cho các công ty hoạt động theo chuẩn GAAP của Hoa Kỳ, hạn chế khả năng sử dụng trên toàn cầu.

Lợi ích của phương pháp bình quân gia quyền trong quản lý hàng tồn kho

Bình quân gia quyền là một trong những phương pháp định giá hàng tồn kho phổ biến nhất nhờ vào nhiều lợi ích mà nó mang lại, chẳng hạn như tiết kiệm thời gian và đảm bảo tính nhất quán. Dưới đây là một số ưu điểm của việc sử dụng phương pháp bình quân gia quyền trong quy trình quản lý hàng tồn kho của bạn.

Dễ dàng theo dõi giá trị hàng tồn kho

Việc theo dõi số lượng hàng tồn kho đã khó, chưa kể đến việc tính toán chi phí mua và lưu trữ hàng hóa. Không giống như FIFO và LIFO sử dụng nhiều mức giá khác nhau, phương pháp bình quân gia quyền chỉ sử dụng mức giá trung bình, giúp việc tính toán và theo dõi giá trị hàng tồn kho trở nên đơn giản hơn.

Giảm bớt thủ tục giấy tờ

Phương pháp bình quân gia quyền chỉ yêu cầu một phép tính duy nhất để xác định giá trị trung bình của tất cả các mặt hàng trong kho. Vì mỗi mặt hàng đều được định giá như nhau, doanh nghiệp không cần duy trì hồ sơ chi tiết về từng lần mua hàng, giúp giảm đáng kể lượng giấy tờ cần theo dõi.

Cắt giảm chi phí tổng thể

Chi phí quản lý hàng tồn kho có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận nếu doanh nghiệp không tối ưu hóa quy trình. Thay vì phải kiểm đếm từng đơn vị hàng hóa bán được và cộng dồn giá trị của từng sản phẩm, công thức bình quân gia quyền cung cấp một cách tính toán nhanh chóng hơn, giúp tiết kiệm thời gian và tiền bạc về lâu dài.

Ngoài ra, một số cách khác để đơn giản hóa quy trình và giảm chi phí quản lý hàng tồn kho bao gồm:

• Sử dụng phần mềm quản lý hàng tồn kho để tự động hóa việc theo dõi số lượng và giá trị hàng tồn kho.
• Hợp tác với công ty logistics bên thứ ba (3PL) để tận dụng các công cụ quản lý hàng tồn kho, kho bãi thương mại điện tử và báo cáo tồn kho theo thời gian thực.
• Tối ưu hóa quy trình quản lý và số lượng đặt hàng lại, giúp giảm lỗi do con người, tiết kiệm chi phí nhân công và chi phí lưu trữ hàng hóa.
• Tăng cường hoạt động kho bãi với Hệ thống quản lý kho hàng (WMS – Warehouse Management System) nhằm nâng cao hiệu suất và quản lý hàng tồn kho hiệu quả hơn.

Hạn chế của phương pháp bình quân gia quyền

Mặc dù phương pháp bình quân gia quyền mang lại nhiều lợi ích như đơn giản hóa tính toán và giảm thủ tục giấy tờ, nhưng nó cũng có một số hạn chế nhất định. Dưới đây là những nhược điểm chính của phương pháp này:

Không phản ánh chính xác giá trị thị trường

• Vì phương pháp này sử dụng giá trung bình để tính giá trị hàng tồn kho, nó có thể không phản ánh chính xác giá trị thực tế của từng mặt hàng khi giá cả thị trường thay đổi.
• Điều này có thể khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc định giá hàng hóa chính xác theo giá thị trường hiện tại.

Không phù hợp khi giá cả biến động mạnh

• Trong các ngành có giá nguyên vật liệu thay đổi thường xuyên, chẳng hạn như xăng dầu hoặc kim loại, việc sử dụng giá trung bình có thể làm sai lệch giá vốn hàng bán (COGS).
• Khi giá tăng cao hoặc giảm sâu, phương pháp bình quân gia quyền có thể khiến doanh nghiệp không tận dụng được lợi thế của FIFO hoặc LIFO để tối ưu chi phí thuế hoặc lợi nhuận.

Có thể làm sai lệch báo cáo tài chính

• Vì phương pháp bình quân gia quyền không theo dõi riêng lẻ từng lô hàng nhập kho, nó có thể dẫn đến việc đánh giá sai giá trị hàng tồn kho và lợi nhuận trong báo cáo tài chính.
• Điều này có thể ảnh hưởng đến quyết định tài chính của doanh nghiệp, đặc biệt khi so sánh với FIFO hoặc LIFO, vốn phản ánh chính xác hơn tác động của biến động giá.

Tham khảo dịch vụ Tư vấn Quản trị sản xuất của OCD

• Phân tích và tối ưu hóa quy trình sản xuất: OCD hỗ trợ doanh nghiệp đánh giá hiện trạng, nhận diện các điểm nghẽn và đề xuất giải pháp cải tiến quy trình, từ đó giảm thiểu lãng phí và nâng cao năng suất.
• Thiết kế hệ thống quản lý sản xuất hiện đại: Xây dựng các hệ thống quản lý sản xuất thông minh dựa trên công nghệ tiên tiến, phù hợp với đặc thù từng ngành nghề.
• Áp dụng công cụ quản lý tiên tiến: OCD triển khai các công cụ quản lý như Lean, Six Sigma, và TPM, giúp tối ưu hóa quy trình và giảm thiểu sai sót trong sản xuất.
• Đào tạo và nâng cao năng lực quản lý: Trong dịch vụ tư vấn quản trị sản xuất, OCD cung cấp các chương trình đào tạo thực tiễn cho đội ngũ quản lý và nhân viên, giúp họ áp dụng thành công các phương pháp cải tiến sản xuất.

Tìm hiểu ngay tại:

Dịch vụ Tư vấn Quản trị Sản xuất

——————————-