Mô hình ABX Newcomb – Lý thuyết tương tác hai chiều

Trong thế giới truyền thông hiện đại, việc tác động hiệu quả đến thái độ và niềm tin của con người luôn là thách thức lớn. Mô hình ABX của Newcomb cung cấp một cách nhìn sâu sắc về cơ chế này thông qua tam giác A–B–X, nơi người gửi, người nhận và vấn đề được kết nối để tạo ra sự cân bằng và đồng thuận. Không chỉ đơn thuần truyền đạt thông tin, ABX nhấn mạnh tương tác hai chiều, phản hồi và điều chỉnh thái độ, giúp các doanh nghiệp, nhà lãnh đạo và marketer hiểu rõ cách tối ưu hóa thông điệp để đạt hiệu quả tối đa.

Mô hình ABX của Newcomb được phát triển dựa trên những nguyên lý nào? 

Mô hình ABX của Newcomb được phát triển dựa trên một số nguyên lý cơ bản của lý thuyết cân bằng thái độ (Balance Theory) và tương tác xã hội, phản ánh cách con người điều chỉnh thái độ khi tiếp xúc với thông tin từ người khác. Có thể tóm tắt các nguyên lý chính như sau:

Nguyên lý cân bằng (Balance Principle):

Con người có xu hướng duy trì trạng thái cân bằng trong mối quan hệ giữa mình, người khác và đối tượng hoặc vấn đề (A–B–X). Nếu có mâu thuẫn giữa thái độ cá nhân với thái độ của người khác về cùng một vấn đề, người ta thường điều chỉnh thái độ của mình để đạt sự hài hòa, giảm xung đột nội tâm và căng thẳng xã hội. Ví dụ, nếu A thích X và A và B là bạn, B có xu hướng thay đổi thái độ để gần gũi hơn với A.

Nguyên lý tác động lẫn nhau (Reciprocal Influence):

Truyền thông không chỉ là một chiều từ người gửi đến người nhận; người nhận có khả năng phản hồi và điều chỉnh thái độ của chính người gửi thông qua tương tác. Thái độ và niềm tin của mỗi bên có thể thay đổi qua các lần tương tác để đạt sự cân bằng.

Nguyên lý tương tác thông qua vấn đề (Mediation via X):

Vấn đề hoặc đối tượng (X) đóng vai trò trung tâm kết nối hai cá nhân (A và B). Thái độ của mỗi người đối với X ảnh hưởng đến cách họ tương tác và điều chỉnh thái độ với người còn lại. X là yếu tố làm “cầu nối” giữa hai cá nhân trong việc hình thành đồng thuận

Nguyên lý điều chỉnh thái độ (Attitude Adjustment):

Khi xảy ra mất cân bằng trong mối quan hệ tam giác A–B–X, con người có xu hướng điều chỉnh thái độ của mình về vấn đề hoặc về người khác để đạt trạng thái cân bằng. Nguyên lý này giải thích cách thái độ, niềm tin hoặc hành vi thay đổi qua thời gian nhờ tương tác xã hội.

Mô hình ABX dựa trên cân bằng thái độ, tương tác hai chiều và vai trò trung gian của vấn đề X, cung cấp một cách nhìn sâu về cơ chế thay đổi thái độ trong xã hội và truyền thông.

A, B và X trong Mô hình đại diện cho cái gì? Chúng có mối quan hệ như thế nào?

Trong mô hình ABX của Newcomb, ba thành tố A, B và X được hiểu như sau:  

1. A – Người gửi thông điệp (Actor):

Đây là cá nhân hoặc nhóm chủ động truyền đạt thông tin, ý tưởng hoặc quan điểm. A không chỉ là người truyền tin mà còn chịu tác động từ B thông qua sự tương tác. Trong bối cảnh xã hội, A có thể là một cá nhân, nhà lãnh đạo, marketer, hoặc bất kỳ ai khởi xướng thông điệp.  

2. B – Người nhận thông điệp (Recipient):

B là người tiếp nhận thông tin từ A và có thái độ, quan điểm riêng về vấn đề X. Người nhận thông điệp không chỉ thụ động; họ phản hồi, trao đổi và tác động ngược lại A, làm cho quá trình truyền thông trở nên **tương tác hai chiều**.  

3. X – Vấn đề hoặc đối tượng truyền thông (Object/Issue):

X là trung tâm kết nối A và B. Nó có thể là một sản phẩm, ý tưởng, quan điểm hoặc bất kỳ vấn đề nào đang được trao đổi. Thái độ của A và B đối với X quyết định mức độ cân bằng trong mối quan hệ tam giác. X cũng là cầu nối để hai bên điều chỉnh thái độ, hướng tới đồng thuận hoặc giảm mâu thuẫn.  

Mối quan hệ giữa A, B và X:

• Mối quan hệ này hình thành một tam giác cân bằng, trong đó A và B được kết nối thông qua thái độ của họ đối với X.
• Nếu A và B có quan điểm khác nhau về X, điều này tạo ra mất cân bằng và gây căng thẳng. Trong trường hợp này, cả A và B có xu hướng điều chỉnh thái độ của mình về X hoặc về nhau để đạt sự cân bằng.
• Mối quan hệ này là tương tác hai chiều, không tuyến tính: A ảnh hưởng đến B, B cũng phản hồi, và X là yếu tố trung gian quyết định sự điều chỉnh thái độ.

Nói ngắn gọn, “A và B tương tác thông qua X”, và mô hình này giải thích cách thái độ của con người thay đổi nhờ trao đổi xã hội.  

Sự tác động qua lại giữa người gửi và người nhận thông điệp ra sao?

Trong mô hình ABX của Newcomb, sự tác động qua lại giữa người gửi (A) và người nhận (B) là cốt lõi và khác hẳn với mô hình truyền thông tuyến tính truyền thống. Đây là một quá trình tương tác hai chiều, trong đó mỗi bên vừa truyền đạt vừa điều chỉnh thái độ của mình dựa trên phản hồi của bên kia, thông qua vấn đề hoặc đối tượng X. Cụ thể:

Người gửi tác động lên người nhận:

A truyền tải thông điệp về X với hy vọng ảnh hưởng đến thái độ hoặc quan điểm của B. Thông điệp này có thể là thông tin, lập luận hoặc cảm xúc nhằm tạo sự đồng thuận hoặc thay đổi quan điểm của B về vấn đề X.

Người nhận phản hồi:

B không thụ động tiếp nhận; họ đánh giá thông điệp dựa trên thái độ hiện tại của mình đối với X và mối quan hệ với A. Nếu B cảm thấy quan điểm của mình và A khác nhau, họ có thể điều chỉnh thái độ về X hoặc phản ứng gián tiếp khiến A phải điều chỉnh lại thông điệp hoặc quan điểm.

Điều chỉnh thái độ để cân bằng:

Khi có mâu thuẫn trong tam giác A–B–X, cả A và B đều có xu hướng điều chỉnh thái độ để đạt trạng thái cân bằng. Ví dụ, nếu A và B là bạn bè và A ủng hộ X nhưng B không đồng ý, B có thể thay đổi quan điểm để duy trì sự hòa hợp với A, hoặc A điều chỉnh lập luận để thuyết phục B.

Vòng tương tác liên tục:

Quá trình này không kết thúc sau một lần trao đổi; sự tác động qua lại diễn ra liên tục. Mỗi phản hồi của B sẽ ảnh hưởng trở lại A, hình thành một vòng lặp tương tác xã hội, từ đó thay đổi thái độ, niềm tin hoặc hành vi của cả hai.

Mô hình ABX nhấn mạnh rằng truyền thông là sự tác động lẫn nhau, không phải đơn thuần là truyền đạt một chiều. Xác định và hiểu mối quan hệ giữa A, B và X giúp các nhà lãnh đạo, marketer hay chuyên gia truyền thông tối ưu hóa hiệu quả thông điệp.

Mô hình ABX có thể ứng dụng để tối ưu chiến lược truyền thông nào? 

Mô hình ABX của Newcomb có thể được ứng dụng rất hiệu quả trong các chiến lược truyền thông hướng tới sự đồng thuận, tác động thái độ và xây dựng mối quan hệ bền vững giữa tổ chức và đối tượng mục tiêu. Điểm mạnh của mô hình là nhấn mạnh tương tác hai chiều và vai trò trung gian của vấn đề X, giúp tối ưu hóa thông điệp theo từng đối tượng cụ thể.

Trong truyền thông nội bộ, doanh nghiệp có thể sử dụng mô hình ABX để tăng cường sự đồng thuận giữa lãnh đạo (A) và nhân viên (B) về các chính sách, chiến lược hoặc thay đổi tổ chức (X). Thông qua quá trình tương tác, lãnh đạo không chỉ truyền tải thông điệp mà còn thu nhận phản hồi từ nhân viên, từ đó điều chỉnh thông điệp và chính sách cho phù hợp, giúp tăng mức độ chấp nhận và giảm kháng cự.

Trong truyền thông marketing và xây dựng thương hiệu, mô hình ABX giúp tối ưu chiến lược tiếp cận khách hàng. A là thương hiệu hoặc marketer, B là khách hàng, còn X là sản phẩm, dịch vụ hoặc thông điệp thương hiệu. Khi A hiểu rõ thái độ ban đầu của B về X, họ có thể tạo ra các thông điệp cá nhân hóa, khuyến khích khách hàng điều chỉnh thái độ theo hướng tích cực. Đồng thời, phản hồi từ B sẽ giúp A tinh chỉnh chiến dịch, từ quảng cáo, truyền thông mạng xã hội đến trải nghiệm khách hàng, tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ.

Kết luận

Mô hình ABX của Newcomb không chỉ là lý thuyết về truyền thông mà còn là công cụ thực tiễn giúp doanh nghiệp và tổ chức xây dựng chiến lược tác động thái độ, tăng cường đồng thuận và củng cố mối quan hệ với khách hàng hay nhân viên. Bằng cách hiểu mối quan hệ giữa A, B và X, các nhà truyền thông có thể thiết kế thông điệp linh hoạt, cá nhân hóa và hiệu quả hơn, đồng thời tạo ra vòng tương tác liên tục để tối ưu hóa kết quả. ABX cho thấy rằng, truyền thông hiệu quả không chỉ là nói mà còn là lắng nghe, điều chỉnh và đồng thuận.

*Đọc thêm: 

• Mô hình truyền thông của Lasswell
• Mô hình truyền thông của Shannon