Bố trí sản xuất theo chức năng (Process Layout)

Last updated on 20 June, 2025

Bạn có bao giờ tự hỏi làm thế nào các xưởng cơ khí, bệnh viện hay nhà in sắp xếp công việc để xử lý hàng loạt yêu cầu đa dạng không? Đó chính là lúc bố trí sản xuất theo chức năng phát huy hiệu quả. Đây là một phương pháp tổ chức sản xuất linh hoạt, nơi các máy móc và quy trình cùng loại được nhóm lại, cho phép doanh nghiệp dễ dàng thích ứng với sự thay đổi và nhu cầu tùy chỉnh của thị trường.

Bố trí sản xuất theo chức năng là gì?

Bố trí sản xuất theo chức năng (còn gọi là bố trí theo quy trình hay Process Layout) là việc sắp xếp vật lý trong nhà máy hoặc cơ sở sản xuất sao cho các loại máy móc, thiết bị và trạm làm việc được nhóm lại theo chức năng hoặc quy trình hoạt động tương tự nhau.

Nói cách khác, tất cả các máy cùng thực hiện một chức năng (ví dụ: tất cả máy tiện, tất cả máy phay, tất cả máy hàn) sẽ được đặt ở cùng một khu vực hoặc bộ phận trong nhà máy. Sản phẩm sẽ di chuyển từ khu vực chức năng này sang khu vực chức năng khác tùy theo các công đoạn cần thiết để hoàn thành.

Đặc điểm chính

• Nhóm theo chức năng: Các thiết bị, máy móc và trạm làm việc được tập trung lại dựa trên chức năng hoặc quy trình mà chúng thực hiện.
• Sản phẩm di chuyển: Sản phẩm cần được gia công sẽ di chuyển qua các bộ phận chức năng khác nhau theo trình tự các công đoạn yêu cầu.
• Linh hoạt: Thường được áp dụng cho các hoạt động sản xuất có khối lượng thấp, sản phẩm đa dạng hoặc không lặp lại.

Ưu điểm

• Tính linh hoạt cao: Cho phép sản xuất nhiều loại sản phẩm khác nhau hoặc xử lý các đơn hàng theo yêu cầu riêng biệt mà không cần thay đổi lớn về bố trí. Khi một thiết bị gặp sự cố, có thể sử dụng các thiết bị khác cùng chức năng để duy trì hoạt động sản xuất.
• Sử dụng máy móc hiệu quả: Các máy móc chuyên dụng có thể được sử dụng chung cho nhiều loại sản phẩm, giúp tối ưu hóa công suất sử dụng và giảm chi phí đầu tư.
• Chuyên môn hóa: Công nhân có thể chuyên sâu vào một loại công việc nhất định, nâng cao tay nghề và chất lượng công việc.
• Giảm chi phí bảo dưỡng: Dễ dàng bảo dưỡng các loại máy móc tương tự nhau trong cùng một khu vực.

Nhược điểm

• Chi phí vận chuyển cao: Nguyên vật liệu và bán thành phẩm phải di chuyển quãng đường dài giữa các khu vực chức năng, dẫn đến chi phí vận chuyển cao và thời gian chu kỳ sản xuất dài.
• Lập kế hoạch phức tạp: Việc lập lịch trình sản xuất và theo dõi sản phẩm trở nên khó khăn hơn do dòng chảy không liên tục.
• Tồn kho lớn: Có thể dẫn đến lượng tồn kho bán thành phẩm cao giữa các công đoạn.
• Yêu cầu tay nghề công nhân cao: Vì công nhân có thể phải xử lý nhiều loại sản phẩm khác nhau.

Bố trí sản xuất theo chức năng thường phù hợp với các nhà máy sản xuất sản phẩm đa dạng, theo lô nhỏ hoặc các cơ sở sửa chữa, dịch vụ (ví dụ: xưởng cơ khí, bệnh viện, nhà in).

So sánh Bố trí sản xuất theo chức năng với Cellular Manufacturing và Continuous Flow Manufacturing

Dưới đây là bảng so sánh giữa Bố trí sản xuất theo chức năng (Process Layout), Sản xuất tế bào (Cellular Manufacturing) và Sản xuất dòng chảy liên tục (Continuous Flow Manufacturing):

Tóm lại, mỗi loại bố trí sản xuất có những ưu và nhược điểm riêng, phù hợp với các loại hình sản phẩm, quy mô sản xuất và mục tiêu chiến lược khác nhau của doanh nghiệp.

Những loại sản phầm nào phù hợp với bố trí sản xuất theo chức năng

Bố trí sản xuất theo chức năng phù hợp nhất với các loại sản phẩm có đặc điểm sau:

Sản phẩm đa dạng, không tiêu chuẩn hóa cao

• Các sản phẩm đơn chiếc hoặc theo lô nhỏ: Khi số lượng sản phẩm mỗi loại không lớn, việc thiết lập dây chuyền riêng cho từng sản phẩm là không hiệu quả.
• Sản phẩm tùy chỉnh, thiết kế riêng: Mỗi sản phẩm có thể yêu cầu các công đoạn và thứ tự gia công khác nhau. Bố trí theo chức năng mang lại sự linh hoạt để điều chỉnh quy trình.
• Sản phẩm có chu kỳ sống ngắn: Các sản phẩm thời trang, công nghệ thay đổi liên tục, không đủ thời gian để tối ưu hóa dây chuyền cố định.

Sản phẩm đòi hỏi quy trình gia công phức tạp, không liên tục

• Sản phẩm yêu cầu các công đoạn chuyên biệt: Ví dụ như phay, tiện, hàn, mài… mà không phải tất cả các sản phẩm đều cần qua tất cả các công đoạn đó.
• Sản phẩm có dòng chảy không đều: Tức là thời gian thực hiện mỗi công đoạn có thể rất khác nhau, dẫn đến tắc nghẽn nếu áp dụng bố trí dây chuyền.
• Sản phẩm cần kiểm tra chất lượng chặt chẽ ở từng công đoạn: Dễ dàng dừng lại và kiểm tra sau mỗi chức năng.

Các ngành dịch vụ và sửa chữa

• Dịch vụ y tế (bệnh viện): Các phòng ban được nhóm theo chức năng (phòng mổ, phòng khám, phòng xét nghiệm), bệnh nhân di chuyển giữa các phòng tùy theo nhu cầu điều trị.
• Xưởng sửa chữa: Ô tô, thiết bị điện tử… Mỗi khu vực chuyên trách một loại công việc (sửa động cơ, sửa điện, sơn).
• Cơ sở giáo dục: Các khoa, phòng ban được tổ chức theo chuyên môn (phòng thí nghiệm hóa, phòng máy tính).

Tóm lại, nếu doanh nghiệp của bạn chuyên về sản xuất những mặt hàng độc đáo, số lượng ít, hoặc cung cấp các dịch vụ đa dạng cần sự linh hoạt cao trong quy trình, thì bố trí sản xuất theo chức năng sẽ là lựa chọn phù hợp.

Ví dụ doanh nghiệp áp dụng bố trí sản xuất theo chức năng

Một ví dụ điển hình cho doanh nghiệp áp dụng bố trí sản xuất theo chức năng là một xưởng gia công cơ khí chính xác chuyên nhận các đơn hàng theo yêu cầu (job shop).

Mô tả:

• Sản phẩm: Xưởng này không sản xuất một loại sản phẩm hàng loạt mà chuyên nhận các đơn hàng gia công chi tiết máy, khuôn mẫu, hoặc các bộ phận cơ khí phức tạp với số lượng nhỏ, theo yêu cầu cụ thể của từng khách hàng. Mỗi đơn hàng có thể có yêu cầu về vật liệu, dung sai và quy trình gia công khác nhau.
• Bố trí:
  • Khu vực tiện: Tất cả các máy tiện (tiện CNC, tiện vạn năng) được đặt cùng một khu vực.
  • Khu vực phay: Tất cả các máy phay (phay CNC, phay đứng, phay ngang) được bố trí riêng.
  • Khu vực mài: Các máy mài phẳng, mài tròn được tập trung tại một chỗ.
  • Khu vực hàn/lắp ráp: Nếu có, các thiết bị hàn và bàn lắp ráp sẽ ở một khu vực khác.
  • Khu vực kiểm tra chất lượng: Các thiết bị đo lường chính xác được đặt tại một phòng riêng biệt.
• Dòng chảy sản phẩm: Một chi tiết máy khi được gia công sẽ di chuyển qua các khu vực khác nhau tùy thuộc vào các công đoạn cần thiết. Ví dụ, một chi tiết có thể được tiện trước, sau đó chuyển sang khu vực phay, rồi qua khu vực khoan, và cuối cùng là kiểm tra chất lượng. Thứ tự và số lượng công đoạn sẽ thay đổi linh hoạt theo từng đơn hàng.

Tại sao phù hợp:

• Tính linh hoạt cao: Cho phép xưởng nhận nhiều loại đơn hàng khác nhau mà không cần thay đổi bố trí máy móc.
• Tối ưu hóa thiết bị: Các máy móc chuyên dụng (như máy tiện CNC đắt tiền) được sử dụng chung cho nhiều đơn hàng, tối đa hóa công suất sử dụng.
• Chuyên môn hóa: Công nhân tại mỗi khu vực có thể tập trung vào một kỹ năng chuyên biệt (ví dụ: thợ tiện lành nghề).

Tóm lại, bố trí sản xuất theo chức năng là một lựa chọn chiến lược hiệu quả cho các doanh nghiệp ưu tiên sự linh hoạt, đa dạng hóa sản phẩm và khả năng tùy chỉnh cao. Mặc dù có thể dẫn đến chi phí vận chuyển nội bộ cao hơn và thời gian chu kỳ dài hơn, nhưng những lợi ích về khả năng thích ứng với biến động thị trường và tối ưu hóa sử dụng máy móc chuyên dụng là không thể phủ nhận. Việc lựa chọn bố trí phù hợp luôn cần cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên loại hình sản phẩm, quy mô sản xuất và mục tiêu kinh doanh tổng thể.

Tham khảo:

Phần mềm Quản lý Dự án iNexx Pro

Phần mềm KPI digiiTeamW