4 mô hình văn hóa doanh nghiệp phổ biến nhất hiện nay

Last updated on 11 February, 2025

Bạn có bao giờ tự hỏi vì sao một số công ty làm việc rất vui vẻ và sáng tạo, trong khi những công ty khác lại nghiêm túc và kỷ luật? Đó là do văn hóa doanh nghiệp – cách mà một công ty vận hành, đối xử với nhân viên và quyết định thành công của mình. Giống như mỗi gia đình có một cách sống riêng, mỗi công ty cũng có một “tính cách” đặc biệt. Vậy có những kiểu mô hình văn hóa doanh nghiệp nào? Chúng ảnh hưởng đến công ty ra sao? Hãy cùng OCD khám phá dưới đây nhé! 

Văn hóa doanh nghiệp là gì?

Khái niệm văn hóa doanh nghiệp

Văn hóa doanh nghiệp (Corporate Culture) là một hệ thống các giá trị, niềm tin, hành vi, thái độ, chuẩn mực và cách hành xử chung của mọi thành viên trong một tổ chức doanh nghiệp. Nó được ví như “tính cách” của công ty, ảnh hưởng đến cách mọi người làm việc cùng nhau, đưa ra quyết định và đối xử với khách hàng cũng như đối tác.

Văn hóa đóng vai trò then chốt cho sự thành công của một tổ chức. Một mô hình văn hóa doanh nghiệp mạnh mẽ có thể giúp tăng lợi nhuận ròng lên đến 85% trong vòng 5 năm. Hơn thế nữa, các tổ chức có văn hóa phát triển mạnh và cộng đồng làm việc gắn bó sẽ có những lợi ích sau:

• Giảm 66% tình trạng kiệt sức của nhân viên
• Thời gian làm việc của nhân viên kéo dài hơn 63%
• Tỷ lệ cảm nhận được hòa nhập cao hơn 456%.

Văn hóa của một tổ chức cũng tác động đến mức độ gắn kết của nhân viên. Nhân viên cho biết văn hóa tại tổ chức của họ là tích cực có khả năng gắn kết cao hơn 3,8 lần. Từ đó, mức độ gắn kết cao của nhân viên sẽ ảnh hưởng tích cực đến hiệu suất chung của toàn bộ tổ chức. (*Dữ liệu thống kê từ AIHR)

Tại sao doanh nghiệp cần mô hình văn hóa doanh nghiệp?

Mô hình văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò cốt lõi trong việc định hình cách một công ty hoạt động, phát triển và kiến tạo giá trị. Một nền văn hóa rõ ràng giúp doanh nghiệp xây dựng môi trường làm việc tích cực, giữ chân nhân tài và nâng cao hiệu suất làm việc. Khi nhân viên cảm thấy gắn kết với văn hóa công ty, họ sẽ có động lực làm việc hơn, từ đó cải thiện năng suất và chất lượng công việc.

Ngoài ra, một mô hình văn hóa mạnh mẽ giúp doanh nghiệp duy trì sự nhất quán trong quản lý, giao tiếp và ra quyết định. Nó cũng hỗ trợ doanh nghiệp thích nghi với thay đổi, đặc biệt trong thời đại số hóa và làm việc từ xa. Nếu không có một nền tảng văn hóa vững chắc, công ty có thể gặp khó khăn trong việc quản lý nhân sự, tạo sự đồng lòng và duy trì giá trị cốt lõi.

Cuối cùng, văn hóa doanh nghiệp không chỉ ảnh hưởng đến nhân viên mà còn tác động đến hình ảnh thương hiệu và cách khách hàng nhìn nhận doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có văn hóa tốt sẽ dễ dàng thu hút khách hàng, đối tác và các nhà đầu tư hơn.

4 mô hình văn hóa doanh nghiệp phổ biến nhất hiện nay

Cách phân loại phổ biến nhất về các mô hình văn hóa doanh nghiệp là lý thuyết Khung giá trị cạnh tranh (Competing Values Framework). Theo đó, Kim Cameron và Robert Quinn tại Đại học Michigan đã xác định 4 loại mô hình văn hóa doanh nghiệp khác nhau.

4 loại mô hình văn hóa doanh nghiệp

Văn hóa doanh nghiệp được phân loại dựa trên hai giá trị cạnh tranh:

• Tính linh hoạt so với tính ổn định
• Tập trung nội bộ so với tập trung bên ngoài.

4 mô hình văn hóa doanh nghiệp do Cameron và Quinn xác định bao gồm:

• Văn hóa gia đình (Clan culture) – Mô hình thân thiện, lấy con người làm trung tâm và đề cao sự hợp tác.
• Văn hóa sáng tạo (Adhocracy culture) – Mô hình linh hoạt, mang tính đổi mới và khuyến khích tinh thần khởi nghiệp.
• Văn hóa phân cấp (Hierarchy culture) – Mô hình chú trọng quy trình, có hệ thống và tập trung vào kiểm soát.
• Văn hóa thị trường (Market culture) – Mô hình hướng đến kết quả, đề cao tính cạnh tranh và hiệu suất.

Mô hình văn hóa gia đình (Clan culture)

Trọng tâm chính: Cố vấn và làm việc nhóm

Châm ngôn: “Chúng ta cùng nhau phát triển”

Đặc điểm: Văn hóa gia đình lấy con người làm trung tâm, tạo ra môi trường làm việc giống như một gia đình. Đây là một môi trường làm việc hợp tác cao, nơi mỗi cá nhân đều được trân trọng và giao tiếp là yếu tố ưu tiên hàng đầu. Mô hình văn hóa doanh nghiệp này thường đi kèm với cơ cấu tổ chức phẳng, giúp giảm khoảng cách giữa lãnh đạo cấp cao và nhân viên, đồng thời khuyến khích cơ hội cố vấn và đào tạo. Các công ty áp dụng văn hóa gia đình thường hành động nhanh chóng, linh hoạt và sẵn sàng thay đổi.

Ưu điểm:

• Tăng mức độ gắn kết và hài lòng của nhân viên, từ đó tạo ra trải nghiệm khách hàng tốt hơn
• Môi trường linh hoạt, dễ dàng thích nghi và mở rộng thị trường

Nhược điểm:

• Khó duy trì khi công ty mở rộng quy mô, vì sự gần gũi và gắn kết có thể giảm dần
• Cấu trúc lãnh đạo phẳng có thể khiến quy trình vận hành trở nên rời rạc và thiếu định hướng rõ ràng

Mô hình văn hóa doanh nghiệp này thường thấy ở đâu?

• Thường thấy trong các công ty khởi nghiệp và doanh nghiệp nhỏ, nơi đề cao sự hợp tác và giao tiếp.
• Các tổ chức trẻ, mới thành lập thường tập trung mạnh vào xây dựng đội ngũ và thu thập phản hồi từ nhân viên.
• Đối với các công ty có nhiều nhân viên làm việc từ xa.

Mô hình văn hóa sáng tạo (Adhocracy culture)

Trọng tâm chính: Chấp nhận rủi ro và đổi mới

Châm ngôn: “Dám liều lĩnh để thành công”

Đặc điểm: Văn hóa sáng tạo xoay quanh sự đổi mới và khả năng thích nghi. Đây là mô hình văn hóa của những doanh nghiệp luôn đi đầu trong ngành, không ngừng tìm kiếm và phát triển những sản phẩm đột phá trước đối thủ. Để làm được điều này, họ phải chấp nhận rủi ro. Mô hình này đề cao tính cá nhân, khuyến khích nhân viên suy nghĩ sáng tạo và đóng góp ý tưởng đột phá. Tuy nhiên, vì văn hóa này tập trung vào các yếu tố bên ngoài và sự khác biệt hóa, các ý tưởng mới phải gắn liền với tăng trưởng thị trường và thành công của doanh nghiệp.

Ưu điểm:

• Gia tăng lợi nhuận và danh tiếng nhờ vào khả năng tạo ra sản phẩm tiên phong
• Giữ chân nhân viên bằng mục tiêu phá vỡ những giới hạn cũ
• Mở ra nhiều cơ hội phát triển chuyên môn khi nhân viên được thử nghiệm ý tưởng mới

Nhược điểm:

• Rủi ro cao vì không phải mọi ý tưởng táo bạo đều thành công, và thất bại có thể ảnh hưởng đáng kể đến doanh nghiệp
• Dễ tạo ra áp lực cạnh tranh nội bộ, khi nhân viên liên tục phải nghĩ ra ý tưởng mới để không bị tụt hậu

Mô hình văn hóa doanh nghiệp này thường thấy ở đâu?

• Xuất hiện ở những công ty như Google, Apple – nơi luôn theo đuổi sự khác biệt và sẵn sàng chấp nhận rủi ro.
• Thịnh hành trong ngành công nghệ, nơi các sản phẩm mới được phát triển và ra mắt liên tục.

Mô hình văn hóa phân cấp (Hierarchy culture)

Trọng tâm chính: Cấu trúc và tính ổn định

Châm ngôn: “Làm đúng ngay từ đầu”

Đặc điểm: Doanh nghiệp theo mô hình văn hóa doanh nghiệp phân cấp tuân thủ cơ cấu tổ chức truyền thống với chuỗi chỉ huy rõ ràng và nhiều cấp quản lý khác nhau để tách biệt giữa nhân viên và lãnh đạo. Ngoài ra, môi trường này thường có quy định nghiêm ngặt, chẳng hạn như đồng phục hoặc các quy tắc ăn mặc cụ thể. Mô hình văn hóa này giúp doanh nghiệp ổn định, tránh rủi ro và duy trì trật tự nhờ vào các quy trình chuẩn hóa.

Ưu điểm:

• Hướng đi rõ ràng nhờ vào các quy trình chi tiết phục vụ mục tiêu của công ty
• Môi trường làm việc ổn định với ít sự gián đoạn và xáo trộn
• Tính kỷ luật cao, giúp duy trì hiệu suất và chất lượng công việc đồng nhất

Nhược điểm:

• Ít sáng tạo do quy tắc cứng nhắc, khó thích ứng với thị trường đang thay đổi
• Khó tiếp nhận phản hồi từ nhân viên vì công ty ưu tiên quy trình hơn là cá nhân
• Bộ máy có thể cồng kềnh, dẫn đến việc ra quyết định chậm hơn so với các mô hình linh hoạt khác

Mô hình văn hóa doanh nghiệp này thường thấy ở đâu?

• Các tập đoàn lớn và doanh nghiệp truyền thống lâu đời thường áp dụng mô hình văn hóa này.
• Các doanh nghiệp ngành dịch vụ khách hàng, như chuỗi nhà hàng thức ăn nhanh hoặc ngân hàng, nơi cần duy trì tính ổn định trong vận hành hàng ngày.

Mô hình văn hóa thị trường (Market culture)

Trọng tâm chính: Cạnh tranh và tăng trưởng

Phương châm: “Chơi là phải thắng!”

Đặc điểm: Mô hình văn hóa thị trường tập trung vào tối đa hóa lợi nhuận và hiệu suất của doanh nghiệp. Mọi hoạt động trong công ty đều được đánh giá dựa trên mục tiêu tài chính, và mỗi vị trí đều có nhiệm vụ cụ thể gắn với mục tiêu chung. Trong mô hình này, khoảng cách giữa nhân viên và lãnh đạo thường lớn, vì công ty ưu tiên kết quả hơn là sự gắn kết nội bộ. Văn hóa này nhấn mạnh vào hoàn thành chỉ tiêu, đạt mục tiêu và tối đa hóa kết quả kinh doanh.

Ưu điểm:

• Doanh nghiệp phát triển mạnh về lợi nhuận và hiệu suất
• Mục tiêu rõ ràng giúp nhân viên có động lực làm việc hướng đến thành công
• Khả năng cạnh tranh cao, giúp công ty trở thành người dẫn đầu trong ngành

Nhược điểm:

• Căng thẳng và áp lực cao, vì mọi quyết định đều gắn liền với các con số và kết quả
• Khó tạo sự gắn kết giữa nhân viên và công ty, vì trọng tâm không phải là sự hài lòng của nhân viên mà là thành tích
• Dễ bị kiệt sức hơn do môi trường làm việc nhanh, mạnh và cạnh tranh liên tục

Mô hình văn hóa doanh nghiệp này thường thấy ở đâu?

• Các tập đoàn lớn thường theo mô hình văn hóa doanh nghiệp này, vì mục tiêu chính của họ là thống lĩnh thị trường và đánh bại đối thủ.
• Các công ty dẫn đầu ngành (Vingroup, Techcombank) áp dụng văn hóa này để tối ưu dịch vụ và đạt hiệu quả kinh doanh cao nhất.

Các mô hình văn hóa doanh nghiệp khác

Theo nghiên cứu của Groysberg, Lee, Price và Cheng được công bố trên Harvard Business Review (2018), có thêm một số mô hình văn hóa doanh nghiệp khác như sau:

• Văn hóa mục đích – Các nhà lãnh đạo và nhân viên chia sẻ những giá trị hướng tới thay đổi thế giới và đảm bảo rằng tài nguyên được phân bổ công bằng cho những người có hoàn cảnh khó khăn.
• Văn hóa học tập – Tập trung vào nghiên cứu, đổi mới, sáng tạo, cũng như học hỏi và phát triển liên tục.
• Văn hóa vui vẻ – Môi trường làm việc vui vẻ, đề cao sự hài hước và tích cực.
• Văn hóa kết quả – Định hướng theo hiệu suất, nơi thành công được đo lường bằng việc đạt được mục tiêu và kết quả cụ thể.
• Văn hóa quyền lực – Được xác định bởi khả năng lãnh đạo mạnh mẽ và tinh thần cạnh tranh cao. Trong môi trường này, nhân viên luôn cố gắng trở thành người giỏi nhất trong lĩnh vực của họ.
• Văn hóa an toàn – Hạn chế rủi ro, chú trọng đến lập kế hoạch và ra quyết định thận trọng, ưu tiên những phương pháp đã được chứng minh hiệu quả.
• Văn hóa trật tự – Được đặc trưng bởi hệ thống quy tắc, quy trình chặt chẽ, nơi vai trò và trách nhiệm của nhân viên được xác định rõ ràng.
• Văn hóa chăm sóc – Xây dựng môi trường quan tâm, hỗ trợ lẫn nhau, đề cao sự gắn kết và lòng trung thành của nhân viên đối với tổ chức.

Mỗi tổ chức có thể áp dụng một hoặc kết hợp nhiều loại văn hóa, tùy thuộc vào chiến lược phát triển và mục tiêu kinh doanh của mình.

Vai trò của HR trong xây dựng mô hình văn hóa doanh nghiệp

Bộ phận Nhân sự (HR – Human Resources) đóng vai trò cốt lõi trong việc xây dựng, duy trì và phát triển văn hóa doanh nghiệp. HR không chỉ đảm nhận chức năng tuyển dụng, đào tạo hay quản lý nhân sự mà còn là người định hình mô hình văn hóa phù hợp với chiến lược kinh doanh và giá trị cốt lõi của công ty.

Dưới đây là những vai trò quan trọng của HR trong việc xây dựng mô hình văn hóa doanh nghiệp:

Xác định và định hình mô hình văn hóa doanh nghiệp

• Phối hợp với ban lãnh đạo để xác định mô hình văn hóa phù hợp với mục tiêu và chiến lược kinh doanh của công ty.
• Phân tích đặc điểm của doanh nghiệp để lựa chọn mô hình văn hóa tối ưu, chẳng hạn như:
  • Văn hóa thị trường (Market Culture): Tập trung vào hiệu suất, kết quả và cạnh tranh.
  • Văn hóa sáng tạo (Adhocracy Culture): Đề cao sáng tạo, đổi mới và linh hoạt.
  • Văn hóa phân cấp (Hierarchy Culture): Chú trọng quy trình, quy định và kỷ luật.
  • Văn hóa gia đình (Clan Culture): Xây dựng tinh thần gắn kết, coi trọng con người.
• Xây dựng bộ giá trị cốt lõi và truyền đạt chúng một cách rõ ràng để toàn bộ nhân viên thấu hiểu.

Tuyển dụng nhân sự phù hợp

• Không chỉ đánh giá kỹ năng chuyên môn mà còn chú trọng mức độ phù hợp văn hóa (cultural fit) khi tuyển dụng nhân viên.
• Sử dụng các câu hỏi phỏng vấn hành vi để đánh giá xem ứng viên có phù hợp với mô hình văn hóa doanh nghiệp không.
• Tạo quy trình onboarding (hội nhập nhân viên mới) giúp nhân viên hiểu rõ về văn hóa tổ chức và nhanh chóng thích nghi với môi trường làm việc.

Xây dựng chính sách và quy trình phù hợp

• Xây dựng chính sách phúc lợi, đãi ngộ phù hợp với mô hình văn hóa doanh nghiệp. Ví dụ:
  • Công ty theo văn hóa thị trường có thể áp dụng chính sách thưởng theo KPI để thúc đẩy cạnh tranh.
  • Công ty theo văn hóa gia đình có thể ưu tiên chế độ chăm sóc sức khỏe, ngày nghỉ linh hoạt để gia tăng sự gắn kết.
• Thiết kế quy trình làm việc minh bạch, rõ ràng, đảm bảo nhân viên hiểu rõ trách nhiệm và quyền lợi của mình.
• Xây dựng hệ thống đánh giá hiệu suất công việc, đảm bảo sự công bằng và tạo động lực phát triển cho nhân viên.

Xây dựng môi trường làm việc và gắn kết nhân viên

• Tổ chức các hoạt động nội bộ như:
  • Team-building, sự kiện văn hóa, chương trình đào tạo để nhân viên gắn kết với tổ chức.
  • Khảo sát mức độ hài lòng của nhân viên, lắng nghe phản hồi để điều chỉnh văn hóa công ty phù hợp hơn.
  • Tạo không gian làm việc thoải mái, khuyến khích sự hợp tác và sáng tạo.
• Xây dựng chương trình khen thưởng và ghi nhận thành tích, giúp nhân viên cảm thấy được trân trọng.

Duy trì và phát triển văn hóa doanh nghiệp theo thời gian

• Liên tục đánh giá mức độ phù hợp của mô hình văn hóa doanh nghiệp với xu hướng thị trường và chiến lược phát triển của công ty.
• Điều chỉnh mô hình văn hóa doanh nghiệp khi tổ chức bước vào các giai đoạn khác nhau như:
  • Giai đoạn khởi nghiệp: Cần văn hóa linh hoạt, sáng tạo.
  • Giai đoạn mở rộng: Cần văn hóa quy trình, hiệu quả và kiểm soát.
• HR có thể sử dụng công nghệ (như phần mềm quản lý nhân sự) để đo lường và cải thiện mức độ gắn kết của nhân viên với văn hóa công ty.

Kết luận

Mô hình văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò xương sống trong việc định hình cách một tổ chức vận hành, phát triển và thích nghi với thị trường. Văn hóa doanh nghiệp không chỉ ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc, động lực của nhân viên mà còn quyết định sự thành công lâu dài của công ty.

Không có mô hình văn hóa nào là hoàn hảo cho mọi doanh nghiệp. Mỗi công ty cần lựa chọn và phát triển mô hình văn hóa phù hợp với tầm nhìn, sứ mệnh, chiến lược kinh doanh và đặc điểm nhân sự của mình.

——————————-