Nâng cao năng suất doanh nghiệp sản xuất: Từ tư duy đến công nghệ tương lai

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt và chi phí đầu vào không ngừng biến động, bài toán nâng cao năng suất trong doanh nghiệp sản xuất không còn là một lựa chọn, mà đã trở thành yếu tố sống còn. Năng suất không chỉ đơn thuần là sản xuất nhiều hơn, mà là làm việc thông minh hơn, tạo ra nhiều giá trị hơn với cùng một hoặc ít nguồn lực hơn. Đây là quá trình tối ưu hóa toàn diện từ tư duy quản trị, con người, quy trình cho đến việc ứng dụng những công nghệ tiên tiến nhất. Một doanh nghiệp sản xuất có năng suất cao sẽ sở hữu lợi thế cạnh tranh bền vững, khả năng đáp ứng linh hoạt trước những thay đổi của thị trường và nền tảng vững chắc để tăng trưởng.

Bài viết này sẽ đi sâu vào những giải pháp toàn diện, giúp các doanh nghiệp sản xuất Việt Nam tìm ra con đường bứt phá năng suất, từ việc xây dựng nền tảng vững chắc đến việc nắm bắt các xu hướng công nghệ của tương lai.

Xây dựng nền tảng vững chắc từ tư duy quản trị và quy trình cốt lõi

Trước khi nghĩ đến những công nghệ đắt đỏ, nền tảng của việc nâng cao năng suất phải bắt đầu từ chính những yếu tố nội tại: tư duy của nhà lãnh đạo, văn hóa doanh nghiệp và sự tối ưu của các quy trình hiện hữu.

Áp dụng triết lý Lean manufacturing – Sản xuất tinh gọn

Lean Manufacturing, hay Sản xuất Tinh gọn, là một hệ phương pháp quản trị tập trung vào việc nhận diện và loại bỏ tất cả các loại lãng phí trong mọi hoạt động của doanh nghiệp. Mục tiêu cuối cùng là tối đa hóa giá trị cho khách hàng trong khi tối thiểu hóa việc sử dụng tài nguyên. Lãng phí trong sản xuất (được gọi là Muda trong tiếng Nhật) không chỉ là nguyên vật liệu thừa, mà còn bao gồm thời gian chờ, các công đoạn không cần thiết, di chuyển thừa, tồn kho quá mức, sản xuất thừa và sản phẩm lỗi.

Việc triển khai Lean bắt đầu bằng việc thay đổi tư duy, khuyến khích mọi cá nhân trong tổ chức, từ công nhân đến ban lãnh đạo, liên tục tìm kiếm và đề xuất các cải tiến. Các công cụ phổ biến của Lean như 5S (Sàng lọc, Sắp xếp, Sạch sẽ, Săn sóc, Sẵn sàng) giúp tạo ra một môi trường làm việc ngăn nắp, an toàn và hiệu quả. Trong khi đó, Kaizen, triết lý cải tiến liên tục, thúc đẩy những thay đổi nhỏ nhưng thường xuyên, tích lũy thành kết quả lớn theo thời gian. Bằng cách loại bỏ lãng phí, doanh nghiệp không chỉ cắt giảm chi phí mà còn rút ngắn chu kỳ sản xuất, cải thiện chất lượng sản phẩm và nâng cao tinh thần làm việc của nhân viên.

Chuẩn hóa quy trình vận hành (SOP)

Một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra sự thiếu ổn định về chất lượng và năng suất là sự thiếu nhất quán trong cách thực hiện công việc. Quy trình Vận hành Tiêu chuẩn (Standard Operating Procedure – SOP) là một bộ hướng dẫn chi tiết, mô tả từng bước thực hiện một công việc cụ thể. Việc xây dựng và áp dụng SOP trên toàn bộ nhà máy đảm bảo rằng mọi công nhân đều tuân thủ một quy trình đã được tối ưu hóa, giảm thiểu sai sót do “làm theo thói quen” hay sự khác biệt giữa các ca làm việc.

SOP không phải là những quy định cứng nhắc không thể thay đổi. Ngược lại, chúng là nền tảng để đo lường và cải tiến. Khi một phương pháp làm việc mới, hiệu quả hơn được phát hiện (thông qua Kaizen chẳng hạn), SOP sẽ được cập nhật và phổ biến cho toàn bộ tổ chức. Điều này tạo ra một vòng lặp cải tiến liên tục, giúp năng suất được nâng cao một cách bền vững. Hơn nữa, SOP còn là công cụ vô giá trong việc đào tạo nhân viên mới, giúp họ nhanh chóng nắm bắt công việc và hòa nhập với môi trường sản xuất.

Đầu tư vào nguồn nhân lực: Chìa khóa của mọi cải tiến

Máy móc và công nghệ có thể được sao chép, nhưng một đội ngũ nhân sự lành nghề, gắn kết và có tư duy cải tiến là tài sản quý giá nhất của một doanh nghiệp sản xuất. Việc nâng cao năng suất không thể thành công nếu thiếu đi sự tham gia của con người. Do đó, đầu tư vào con người là một chiến lược mang lại lợi ích lâu dài.

Hoạt động này bao gồm việc tổ chức các chương trình đào tạo thường xuyên để nâng cao kỹ năng chuyên môn, kỹ năng mềm và kiến thức về an toàn lao động cho công nhân. Quan trọng hơn, doanh nghiệp cần xây dựng một văn hóa doanh nghiệp cởi mở, nơi mọi ý kiến đóng góp đều được lắng nghe và trân trọng. Khi người lao động cảm thấy họ là một phần quan trọng của quá trình cải tiến, họ sẽ chủ động hơn trong việc phát hiện các vấn đề và đề xuất giải pháp. Các chương trình khen thưởng, ghi nhận những sáng kiến cải tiến hiệu quả sẽ là động lực to lớn, thúc đẩy một môi trường làm việc tích cực và không ngừng vươn lên.

Tận dụng sức mạnh công nghệ để tạo đột phá

Khi nền tảng về quy trình và con người đã vững chắc, việc ứng dụng công nghệ sẽ trở thành đòn bẩy mạnh mẽ, giúp doanh nghiệp tạo ra những bước nhảy vọt về năng suất.

Tự động hóa thông minh: Từ robot công nghiệp đến cobot

Tự động hóa không còn là khái niệm xa lạ. Việc sử dụng robot công nghiệp trong các công đoạn lặp đi lặp lại, đòi hỏi sức mạnh hoặc độ chính xác cao như hàn, sơn, lắp ráp, bốc dỡ hàng hóa đã giúp giải phóng sức lao động của con người, tăng tốc độ sản xuất và đảm bảo chất lượng đồng đều. Robot có thể hoạt động 24/7 mà không mệt mỏi, giảm thiểu sai sót do con người và cải thiện đáng kể môi trường an toàn lao động.

Một xu hướng mới nổi trong tự động hóa là Cobot (Collaborative Robot), hay robot hợp tác. Khác với robot công nghiệp truyền thống thường được đặt trong các lồng an toàn, Cobot được thiết kế để làm việc bên cạnh con người một cách an toàn. Chúng thường đảm nhận các nhiệm vụ đơn điệu, nhàm chán hoặc không tiện lợi về mặt công thái học, trong khi con người tập trung vào các công việc đòi hỏi sự khéo léo, tư duy phán đoán và giải quyết vấn đề. Sự kết hợp này tạo ra một dây chuyền sản xuất linh hoạt, hiệu quả và nhân văn hơn.

Hệ thống quản lý sản xuất (MES) và hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP)

Dữ liệu là “dầu mỏ” của thế kỷ 21, và trong sản xuất, việc thu thập và phân tích dữ liệu theo thời gian thực là chìa khóa để tối ưu hóa quy trình sản xuất. Hệ thống Điều hành và Quản lý Sản xuất (Manufacturing Execution System – MES) là phần mềm chuyên dụng kết nối trực tiếp với các máy móc, cảm biến trên sàn nhà máy. MES cung cấp một cái nhìn minh bạch và tức thời về mọi hoạt động đang diễn ra: máy nào đang chạy, máy nào đang dừng, tốc độ sản xuất là bao nhiêu, tỷ lệ phế phẩm như thế nào. Nhờ đó, quản lý phân xưởng có thể nhanh chóng phát hiện các điểm nghẽn cổ chai, xử lý sự cố kịp thời và đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu chính xác.

Trong khi đó, Hệ thống Hoạch định Nguồn lực Doanh nghiệp (Enterprise Resource Planning – ERP) là một giải pháp phần mềm tích hợp, quản lý toàn bộ các hoạt động cốt lõi của doanh nghiệp, từ tài chính, kế toán, nhân sự, mua hàng, bán hàng cho đến quản lý kho. Khi MES và ERP được tích hợp với nhau, doanh nghiệp sẽ có một dòng chảy thông tin liền mạch. Dữ liệu từ sàn sản xuất (MES) được cập nhật thẳng lên hệ thống quản trị chung (ERP), giúp các nhà lãnh đạo có cái nhìn toàn cảnh, từ đó đưa ra các chiến lược kinh doanh, kế hoạch sản xuất và quản lý chuỗi cung ứng hiệu quả hơn.

Internet vạn vật công nghiệp (IIoT) và phân tích dữ liệu lớn

Internet Vạn vật Công nghiệp (Industrial Internet of Things – IIoT) là mạng lưới các thiết bị, máy móc, cảm biến và hệ thống được kết nối với nhau, cho phép thu thập và trao đổi một lượng dữ liệu khổng lồ. Bằng cách gắn các cảm biến thông minh lên máy móc, doanh nghiệp có thể theo dõi liên tục các thông số vận hành như nhiệt độ, độ rung, áp suất, mức tiêu thụ năng lượng…

Lượng dữ liệu khổng lồ này, khi được phân tích bằng các công cụ Dữ liệu Lớn (Big Data Analytics) và Trí tuệ Nhân tạo (AI), sẽ mở ra những khả năng tối ưu hóa chưa từng có. Ví dụ, AI có thể phân tích dữ liệu về độ rung và nhiệt độ của một động cơ để dự đoán thời điểm nó có khả năng hỏng hóc, cho phép đội ngũ bảo trì can thiệp trước khi sự cố xảy ra. Đây chính là cốt lõi của bảo trì dự đoán, một giải pháp giúp giảm thiểu thời gian dừng máy đột ngột, một trong những tác nhân gây sụt giảm năng suất nghiêm trọng nhất.

Quản lý toàn diện: Mở rộng tầm nhìn ngoài sàn sản xuất

Năng suất của một nhà máy không chỉ phụ thuộc vào những gì diễn ra bên trong nó, mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố bên ngoài như chuỗi cung ứng và các hoạt động hỗ trợ như bảo trì.

Tối ưu hóa chuỗi cung ứng

Một chuỗi cung ứng kém hiệu quả có thể gây ra tình trạng thiếu hụt hoặc dư thừa nguyên vật liệu, cả hai đều ảnh hưởng tiêu cực đến năng suất. Thiếu nguyên vật liệu khiến dây chuyền phải dừng lại, trong khi tồn kho quá nhiều gây lãng phí vốn, không gian lưu trữ và rủi ro hư hỏng.

Các giải pháp như Quản lý Tồn kho Đúng thời điểm (Just-In-Time – JIT), một phần của triết lý Lean, hướng đến việc chỉ nhận nguyên vật liệu ngay trước khi cần đến chúng cho sản xuất. Để thực hiện được điều này, doanh nghiệp cần xây dựng mối quan hệ đối tác tin cậy với các nhà cung cấp và có một hệ thống thông tin minh bạch để theo dõi sát sao nhu cầu và lịch trình giao hàng. Việc ứng dụng công nghệ như phần mềm quản lý chuỗi cung ứng (SCM) giúp tự động hóa quy trình đặt hàng, theo dõi lô hàng và dự báo nhu cầu chính xác hơn, đảm bảo dòng chảy nguyên vật liệu luôn thông suốt và hiệu quả.

Chuyển đổi sang bảo trì tiên tiến

Hoạt động bảo trì thường bị xem là một trung tâm chi phí, nhưng thực chất nó có vai trò quyết định đến sự ổn định và năng suất sản xuất. Phương pháp bảo trì truyền thống, hay “bảo trì phản ứng” (chờ máy hỏng rồi mới sửa), gây ra thời gian dừng máy không lường trước và chi phí sửa chữa tốn kém.

Bước tiến đầu tiên là chuyển sang bảo trì phòng ngừa, tức là lên kế hoạch bảo dưỡng định kỳ dựa trên khuyến nghị của nhà sản xuất hoặc kinh nghiệm vận hành. Tuy nhiên, cách tiếp cận hiệu quả nhất hiện nay là bảo trì dự đoán (Predictive Maintenance), như đã đề cập ở trên. Bằng cách sử dụng dữ liệu từ cảm biến IIoT và phân tích AI, doanh nghiệp có thể dự báo chính xác thời điểm cần bảo trì cho từng bộ phận của máy móc. Điều này không chỉ loại bỏ gần như hoàn toàn thời gian dừng máy đột xuất mà còn tối ưu hóa chi phí bảo trì, vì việc thay thế linh kiện chỉ được thực hiện khi thực sự cần thiết.

Quản lý năng lượng hiệu quả

Chi phí năng lượng (điện, nước, khí nén…) chiếm một tỷ trọng đáng kể trong tổng chi phí sản xuất. Việc quản lý và sử dụng năng lượng một cách hiệu quả không chỉ giúp giảm chi phí, tăng lợi nhuận mà còn thể hiện trách nhiệm của doanh nghiệp với môi trường. Các giải pháp bao gồm việc lắp đặt hệ thống giám sát năng lượng để xác định các khu vực, thiết bị tiêu thụ nhiều năng lượng bất thường. Từ đó, doanh nghiệp có thể triển khai các biện pháp cải tiến như thay thế các động cơ cũ bằng động cơ hiệu suất cao, tối ưu hóa hệ thống chiếu sáng bằng đèn LED, sửa chữa rò rỉ trên hệ thống khí nén và nâng cao ý thức tiết kiệm năng lượng cho toàn bộ nhân viên.

Hành trình nâng cao năng suất trong doanh nghiệp sản xuất là một quá trình liên tục và toàn diện, đòi hỏi sự cam kết mạnh mẽ từ ban lãnh đạo và sự tham gia của toàn thể nhân viên. Không có một giải pháp duy nhất nào là hoàn hảo cho tất cả. Sự thành công nằm ở khả năng kết hợp hài hòa giữa việc cải tiến nền tảng cốt lõi – con người và quy trình – với việc ứng dụng một cách thông minh và có chọn lọc các công nghệ tiên tiến.

Bắt đầu từ những nguyên tắc của Lean Manufacturing, chuẩn hóa quy trình làm việc, đầu tư vào đào tạo và phát triển con người là những bước đi nền tảng không thể bỏ qua. Trên nền tảng vững chắc đó, việc triển khai tự động hóa, hệ thống MES, IIoT và các giải pháp quản lý toàn diện sẽ tạo ra sức mạnh cộng hưởng, đưa doanh nghiệp lên một tầm cao mới về hiệu quả và năng lực cạnh tranh. Doanh nghiệp nào chủ động nắm bắt và triển khai các giải pháp này sẽ không chỉ tồn tại mà còn phát triển thịnh vượng trong kỷ nguyên sản xuất thông minh.