Thang đo định danh là gì? Đặc điểm, ví dụ và ứng dụng

Last updated on 19 May, 2025

Khi thu thập và phân tích dữ liệu, thang đo định danh là công cụ đầu tiên giúp chúng ta tổ chức thông tin thành các nhóm riêng biệt, từ đó dễ dàng quản lý và hiểu được bản chất dữ liệu. Thang đo này không đánh giá hay so sánh giữa các nhóm mà chỉ đơn giản phân loại các đối tượng dựa trên đặc điểm chung của chúng, như giới tính, màu sắc hay loại hình sản phẩm. Hiểu rõ về thang đo định danh sẽ giúp bạn áp dụng chính xác trong nghiên cứu và chọn phương pháp phân tích phù hợp nhất.

Thang đo định danh là gì?

Thang đo định danh (tiếng Anh: Nominal Scale) là loại thang đo đơn giản nhất trong các loại thang đo trong thống kê, được sử dụng để phân loại các đối tượng vào các nhóm hoặc danh mục khác nhau mà không có thứ tự, khoảng cách hay giá trị định lượng nào giữa các nhóm đó.

Nói cách khác, loại thang đo này chỉ dùng để đặt tên, nhãn hoặc mã hóa các đối tượng nhằm mục đích phân biệt, chứ không phản ánh mức độ hay thứ tự.

Ví dụ:

• Giới tính: Nam, Nữ, Khác
• Quốc tịch: Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc
• Màu sắc: Đỏ, Xanh, Vàng

Các giá trị trong thang đo định danh có thể được biểu diễn bằng chữ hoặc số, nhưng những con số (nếu có) chỉ mang tính tượng trưng, không mang ý nghĩa toán học (không thể cộng, trừ, so sánh lớn bé).

Đặc điểm của thang đo định danh

Nominal Scale có 4 đặc điểm chính như sau:

Chỉ gồm các danh mục phân loại

Dữ liệu định danh được dùng để chia các đối tượng thành những nhóm riêng biệt, mỗi nhóm là một danh mục hoặc nhãn đại diện cho một đặc điểm cụ thể.

Ví dụ: Trong một danh sách trái cây, bạn có thể phân loại thành táo, cam, chuối,… – mỗi loại là một danh mục riêng.

Không có thứ tự hay mức độ

Các danh mục trong thang đo định danh không có thứ tự hơn kém hoặc mức độ.

Ví dụ: Bạn không thể nói “cam” xếp cao hơn “chuối”, hay “chuối” tốt hơn “táo” – chúng chỉ là các loại khác nhau, không thể so sánh theo thứ bậc.

Có thể gán số, nhưng không mang giá trị định lượng

Bạn có thể mã hóa các danh mục bằng số (như 1 = táo, 2 = cam, 3 = chuối), nhưng các con số này chỉ là ký hiệu đại diện, không thể sử dụng để tính toán hay so sánh số học.

Có thể tìm giá trị phổ biến nhất (mode)

Với dữ liệu định danh, bạn không thể tính trung bình hay trung vị, mà chỉ có thể xác định giá trị xuất hiện nhiều nhất (mode). Ví dụ: Nếu 100 người được hỏi và 60 người chọn “chuối”, thì “chuối” là danh mục phổ biến nhất.

Ví dụ minh họa thang đo định danh

Phần lớn dữ liệu theo thang đo định danh được sắp xếp thành các danh mục riêng biệt, trong đó mỗi phản hồi chỉ thuộc về một danh mục duy nhất. Các con số (nếu có) đi kèm trong thang đo này chỉ mang tính phân loại, không biểu thị thứ bậc hay mức độ.

Dưới đây là một số ví dụ tiêu biểu của dữ liệu định danh:

1) Giới tính của bạn là gì?

• Nam
• Nữ

2) Bạn sống trong loại nhà nào?

• Nhà kiểu nông trại 
• Nhà kiểu đồng quê
• Nhà một tầng
• Nhà song lập

3) Màu mắt của bạn là gì?

• Đen
• Nâu
• Xanh dương
• Xanh lá
• Hạt dẻ

4) Màu tóc của bạn là gì?

• Vàng
• Nâu sẫm
• Đen
• Đỏ
• Nâu ánh đỏ

5) Thú cưng yêu thích của bạn là gì?

• Chó
• Mèo
• Cá
• Chim

Những ví dụ trên cho thấy thang đo định danh chỉ dùng để gắn nhãn các đặc điểm, không thể hiện bất kỳ sự so sánh, xếp hạng hay khoảng cách nào giữa các danh mục.

Cách mã hóa thang đo định danh trong phân tích dữ liệu

Thang đo định danh là loại thang đo dùng để phân loại các đối tượng vào các nhóm riêng biệt mà không có thứ tự hay mức độ. Việc mã hóa dữ liệu định danh giúp chuyển đổi các danh mục định tính thành dạng số để dễ dàng xử lý và phân tích bằng các phần mềm thống kê như SPSS, R, hoặc Excel.

Nguyên tắc mã hóa thang đo định danh

• Gán số cho từng danh mục: Mỗi danh mục được gán một con số duy nhất. Ví dụ:
  • Giới tính: Nam = 1, Nữ = 2
  • Màu mắt: Đen = 1, Nâu = 2, Xanh = 3
• Không mang ý nghĩa thứ tự: Các con số này chỉ là mã định danh, không biểu thị thứ tự hay mức độ. Ví dụ, không thể nói rằng “Nam (1)” lớn hơn “Nữ (2)”.
• Không thực hiện các phép toán số học: Không nên tính trung bình, cộng, trừ các giá trị này vì chúng không có ý nghĩa định lượng.

Mã hóa trong phần mềm SPSS

Để mã hóa dữ liệu định danh trong SPSS, thực hiện các bước sau:

1. Khai báo biến:
   • Trong cửa sổ Variable View, nhập tên biến (ví dụ: GioiTinh).
   • Chọn Type là Numeric.
2. Đặt nhãn cho các giá trị (Value Labels):
   • Nhấp vào ô tương ứng trong cột Values.
   • Trong hộp thoại xuất hiện, nhập:
     • Value: 1 → Label: Nam
     • Value: 2 → Label: Nữ
   • Nhấn Add sau mỗi lần nhập, sau đó nhấn OK.
3. Chọn loại thang đo:
   • Trong cột Measure, chọn Nominal để xác định đây là thang đo định danh.

Mã hóa trong Excel

Trong Excel, bạn có thể mã hóa dữ liệu định danh bằng cách:

• Sử dụng hàm IF hoặc VLOOKUP: Tạo một bảng tra cứu để chuyển đổi danh mục thành số. Ví dụ: =IF(A2=”Nam”,1,IF(A2=”Nữ”,2,””))
• Tạo bảng mã hóa riêng: Tạo một bảng với hai cột, một cho danh mục và một cho mã số, sau đó sử dụng VLOOKUP để mã hóa.

Phân biệt thang đo định danh với các loại thang đo khác

Ứng dụng của thang đo định danh

Nhờ đặc tính phân loại rõ ràng và đơn giản, thang đo định danh trở thành công cụ không thể thiếu trong nhiều ngành nghề và lĩnh vực nghiên cứu. Các ứng dụng thực tiễn của thang đo này rất đa dạng và hữu ích, bao gồm:

• Phân loại và nhận dạng: Thang đo định danh giúp phân loại các đối tượng vào các nhóm riêng biệt dựa trên đặc điểm định tính. Ví dụ:
  • Giới tính: Nam, Nữ
  • Màu mắt: Đen, Nâu, Xanh
  • Loại phương tiện: Xe máy, Xe đạp, Ô tô

• Phân tích nhân khẩu học: Trong nghiên cứu nhân khẩu học, thang đo định danh được sử dụng để phân loại các cá nhân theo các nhóm như:
  • Dân tộc: Kinh, Tày, H’mông
  • Tôn giáo: Phật giáo, Thiên chúa giáo, Hồi giáo

• Khảo sát và nghiên cứu thị trường: Thang đo định danh giúp phân loại khách hàng theo các nhóm như:
  • Sở thích: Thể thao, Âm nhạc, Du lịch
  • Thói quen mua sắm: Trực tuyến, Tại cửa hàng

• Phân tích y tế và sinh học: Trong y học, thang đo này được sử dụng để phân loại bệnh nhân theo:
  • Nhóm máu: A, B, AB, O
  • Loại bệnh: Tiểu đường, Tăng huyết áp, Cảm cúm

• Nghiên cứu xã hội và hành vi: Trong nghiên cứu xã hội, thang đo định danh giúp phân loại các nhóm xã hội như:
  • Tình trạng hôn nhân: Độc thân, Đã kết hôn, Ly hôn
  • Loại hình gia đình: Hạt nhân, Mở rộng

Kết luận

Thang đo định danh là một công cụ cơ bản và thiết yếu trong thống kê và phân tích dữ liệu, giúp phân loại các đối tượng thành những nhóm riêng biệt mà không cần thứ tự hay mức độ. Mặc dù đơn giản, thang đo này có vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực như nghiên cứu xã hội, y tế, marketing, và khảo sát nhân khẩu học.

Hiểu rõ về thang đo định danh không chỉ giúp chúng ta tổ chức và phân tích dữ liệu hiệu quả hơn mà còn là nền tảng để lựa chọn phương pháp phân tích phù hợp trong các nghiên cứu thực tiễn.

Tham khảo dịch vụ Nghiên cứu thị trường của OCD

Dịch vụ nghiên cứu thị trường của OCD được thiết kế linh hoạt, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng thuộc nhiều lĩnh vực, với quy mô và yêu cầu nghiên cứu khác nhau. Trải qua 20 năm kinh nghiệm, OCD tự hào đồng hành cùng 52 khách hàng trong hơn 110 dự án nghiên cứu thị trường, bao phủ 63 tỉnh thành trên cả nước với quy mô lên đến 511.800 bảng hỏi và 3.600 khảo sát viên tham gia. OCD đã thực hiện hoạt động nghiên cứu cho các doanh nghiệp lớn trên cả nước như: EVN, Clickable Việt nam, VIPIC1,Vinphaco, Kinh Đô, SOHACO,..

Với mục tiêu trở thành công ty Nghiên cứu thị trường hàng đầu Việt Nam, OCD sẽ tiếp tục phát huy nền tảng kinh nghiệm tư vấn dày dặn cùng đội ngũ chuyên gia chuyên nghiệp, tận tâm. OCD cam kết mang đến cho khách hàng Việt Nam và quốc tế giải pháp nghiên cứu thị trường tối ưu, hiệu quả, góp phần hoạch định chiến lược kinh doanh thành công.

Liên hệ ngay với OCD để được tư vấn và nhận giải pháp nghiên cứu thị trường phù hợp nhất!

——————————-